In het Atrium van het Energy Academy Gebouw in Groningen hield prof. Andre Faaij zijn afscheids ‘college’. Voor 150 geinteresseerden en een groot aantal studenten. In hoog tempo liet Andre allerlei kanten van de Energy transitie zien in zijn presentatie Changing Perspectives of the Energy Transition.
Andre verruilt zijn positie bij de New Energy Coalition voor de functie science director bij de ECN -tak van TNO. Een mond vol dat wel. ECN en TNO zijn samengegaan, en de ECN naam als belangrijk Energieonderzoek organisatie is zo bekend, dat de naam behouden blijft.
BeginMidden: panel gesprek met vlnr GertJan Lankhorst, Andre Faaij, Bert Stuij, Nienke Homan en Ante FrensEind: Andre is blij met zijn Energy Academy Certificate, uitgereikt door GertJan Lankhorst.
In de aansluitende paneldiscussie kwamen verschillende vragen bij Andre terecht: wat zouden we eerst moeten doen, waar beginnen. En steevast het antwoordvan Andre: het gaan om EN-EN, we moeten alles doen, en niet OF-OF. Samenwerking is cruciaal.
Een wat treurig moment volgde op de vraag van Ante Frens aan de zaal: wie denkt dat we het als mensheid voor elkaar krijgen binnen het 1,5 graden scenario, zelfs 2 graden, te blijven. Alle panelleden staken resoluut hun hand op, maar in de zaal volgden maar een paar, soms aarzelende, handen….
Met de checkvraag: wie denkt dat we het NIET halen (Checkvraag omdat er vaak mensen zijn die nooit hun hand opsteken) , ging helaas de meerderheid van de handen omhoog.
Er is werk aan de winkel, als zelfs energie-geinteresseerden, hier aanwezig , denken dat we de Parijsdoelen niet halen, als we voortgaan zoals we nu doen.
Op 12 december vond de laatste BarnTalk van 2018 plaats.
Lokatie EnergyBarn EnTranCe in Groningen. Met normaliter een spreker uit de (hernieuwbare) energiewereld en daarna tijd voor vragen en discussie. Deze keer een iets andere invulling.
Na een inleiding en toelichting door filmmaker Joost de Smeth, was
de hoofdrol deze middag voor een film: Morgenland of in het Engels Morrowland. Met aansluitend een aantal vragen voor een panel van vijf en vragen door mensen uit het publiek.
Naast de film is er voor alle schoolniveaus, van (eind) lagere school tot universiteit, een lespakket samengesteld. Allemaal gratis te gebruiken (graag zelfs), voor ieder die dat wil.
De inhoud van de film leg ik niet uit.
Gewoon kijken.
Of beter nog: samen kijken.
12 minuten duurt ie.
En dan?
Gebruik de film als aanknopingspunt voor een gesprek ,
op het werk, in de kantine, of met je (klein)kinderen.
En als start van actie, jouw actie.
Wat ga je zelf doen?
Of juist laten?
Om een bijdrage te leveren aan de energietransitie.
Om de effecten van verdergaande klimaatverandering te beperken.
Om morgen ook een leefbaar land te hebben.
Een film met een missie.
In de nagesprekken, bij het drankje en kaasblokjes, hoorde ik verschillende meningen over de film. En dat is goed. Bewustwording begint bij het met elkaar praten.
Vanaf 2013 bezitten wij 5 winddelen. Via de Windcentrale hebben we samen een windmolen. Die van ons heet De Jonge Held, de tweede molen van de windcentrale, na De Grote Geert. INmiddels heeft de windcentrale 10 molens en 15000 huishoudens die meedoen. Een 11e windmolen is op komst, je kunt je nog inschrijven.
Tot nu toe hebben we 13 MWh aan eigen groene stroom opgewekt. Een absoluut top wind jaar was 2015. 2017 was een slecht windjaar. Het jaar is nog niet om, maar ziet er naar uit dat ook dit jaar een matig wind jaar wordt.
Aan de andere kant was het tot voor kort warm, zodat we weinig energie nodig hadden.
Ter gelegenheid van de dag van de windmolen maakt de windcentrale een filmpje van de windmolens. Hier kun je het bekijken.
Afgelopen week was ik op een door de provincie Groningen georganiseerde conferentie over de inpassing van zon in de provincie. De provincie heeft weliswaar een omgevingsvisie voor de periode 2016-2020, maar constateert dat op het gebied van zonneparken niew beleid gewenst is. Zo bracht ze in februari 2018 de handreiking ‘lokatiekeuze en ontwerp zonneparken’ uit en organiseert nu deze conferentie. Als onderdeel van de evaluatie van het huidige zonbeleid.
Op de conferentie waren een kleine 100 man (m/v) van overheden, energiecooperaties, netbeheerders, projectontwikkelaars en ‘overig’ aanwezig. In drie groepen, langs drie workshops. Participatie, Ecologie en Netinpassing. En met verschillende focus: 1e rond op problemen, 2e ronde op oplossingen en derde ronde op de verschillende rollen.
Participatie: Jaap Jepma faciliteert, de kleur van de post its geeft aan wie voor (geel) en tegen (roze) de stelling was.
Meeste vuurwerk in de workshop netinpassing, gefaciliteerd door Marc Jager. Stevige discussie tussen de netbeheerder. Namens Enexis was Henk Schimmel aanwezig, die liet zien hoe snel de prognoses van de benodigde netcapaciteit om nieuwe parken aan te sluiten verandert. Grootste onduidelijkheid is dat voor wind-op-land een structuurvisie was met zoekrichtingen waar windparken kunnen komen. Voor zon bestaat zoiets (nog) niet, lastig voor netbeheerder om daarop te anticiperen. En als aanvraag definitief komt duurt het 5-7 jaar voordat een eventuele netverzwaring ook aangelegd is. De regionale energie strategieën (RES) moeten hier een antwoord op gaan geven.
Henk Schimmel van netbeheerder Enexis laat zie hoe snel de prognoses zijn veranderd. Twee rechter kolommen: prognises voor 2025 van benodigde capoaciteit, zoals gedacht eind 2016 en eind 2018.Marc Jager van Royal Haskoning faciliteert de workshop Participatie.
In de workshop Ecologie, gefaciliteerd en ingeleid door onderzoeker Raymond Klaassen van de Rijksuniversiteit Groningen, werd vooral naar de effecten van de bouw van zonneweiden op de akkervogelstand gekeken. Meer en breder onderzoek, naar biodiversiteit in het algemeen (planten, insecten) en kwaliteit van de bodem is zeker nodig. Verrassende uitkomst uit het onderzoek van Raymond was voor mij dat er zeker ook goed nieuws is. In gebieden met een lage biodiversiteit kan de aanleg van een zonneweide soms juist zorgen voor een verhoging van de biodiversiteit. Belangrijk daarbij is hoe en hoe dicht op elkaar de rijen panelen worden gezet. En mengen met begrazing kan juist nadelig zijn voor de bodem, tenzij het zeer extensieve begrazing is.
Maandag tot en met vrijdag deelgenomen aan een 3 daagse masterclass over Store and Go. Georganiseerd door het Energy Delta Institute, onderdeel van de New Energy Coalition en een van de partijen die meedoet met het vierjarige project Store and Go.
Kern van het project, of misschien wel programma, is het omzetten van (overtollige) elektriciteit in waterstof. En daarna van waterstof met CO2 omzetten in methaan. Methaan is belangrijkste bestanddeel van aardgas en kan in het landelijk of distributie-net van aardgasleidingen worden gestopt, groen gas.
I&I: intensief en interessant
Het project heeft al drie van de vier jaren achter de rug, en heeft een budget van maar liefst 28 miljoen euro! 60 mensen in verschillende landen werken eraan. In Duitsland, Zwitserland en Italie zijn en worden pilot projecten uitgevoerd. In Falkenhagen, Solothurn en Troia.
Deze workshop was de eerste van 7 die in verschillende Europese landen wordt georganiseerd, om de resultaten van het project te delen. De eerste twee dagen vooral presenaties, de laatste dag een case study : per team konden we verschillende keuzes maken voor het bouwen van een power to gas fabriek. Met een spreadsheet, gevuld met actuele data van de drie pilot projecten, konden we doorrekenen of ‘onze ‘ P2G plant’ economisch rendabel zou kunnen zijn. Conclusie: met deze inputgegevens NIET, vooral bepaald door de prijs van elektriciteit die we hadden aangenomen.
Vanmiddag in de EnergyBarn, EnTranCe, Groningen, de 8e Barntalk alweer. Met Bernice Notenboom als spreker. Heb haar verhaal al eerder gehoord, tijdens de nieuwjaarsbijeenkomst van de Energy Academy Europe/EnergyValley in januari 2017.
Besloten toch naar de lezing te gaan.
Omdat ik tot nu toe bij alle Barntalks geweest ben (ik verzamel BarnTalks!). Omdat het een vrouw is. Omdat het onderwerp relevant is.
Bernice Notenboom
Bernice, poolreiziger, klimaatjournalist, avonturier. In 2013 maakte ze de serie klimaatjagers. Bernice is al 15 jaar bezig aandacht te vragen voor het klimaat, door te laten zien wat de effecten zijn in afgelegen, kwetsbare gebieden op aarde.
Bar weer in het arctisch gebiedZij hebben het (ook) niet gered. Op Paaseiland kapten ze de laatste palmbomen, belangrijke bron van voedsel en materialen.
Heel veel plaatjes , visueel, paar filmpjes. Een voorbeeld.
North carolina, foto van golven die over de kade slaan. Geen dijk gebouwd. Uitzicht vervuiling, vond het stadsbestuur. Slecht voor vastgoed. Maar in 2017 overstroomde het stadje. Enorme schade aan datzelfde vastgoed.
Once its gone, its gone….
Bernice voelt zich ‘ambassadeur van de noordpool’. Minder mensen op noordpool geweest dan in de ruimte. Sinds 1970 : oppervlak noordpoolijs met 45 % gedaald De ijslaag is veel dunner. De zon schijnt er door heen, slecht voor krill, versterkt opwarming. Grote expedities worden te gevaarlijk, verzucht Bernice. Het ijs is te dun, het sneeuwt veel meer. Bernice laat een foto zien uit 2014, waar op een nacht het het ijs brak, midden onder de tent door. In 5 minuten tijd dreven de delen ijs al 50 meter uit elkaar. Duidelijk dat er nu veel meer ‘energie’ in de atmosfeer zit door de opwarming. Bernice constateert een totale verandering van windrichtingen rond de noordpool, veel meer neerslag, sneeuw, soms regen, veel slecht weer. Op 7 aug 2012 was er zelfs een orkaan op de noordpool, waardoor veel drijfijs naar het warmere zuiden werd getrokken. Wanneer is de Noordpool ijsvrij? Weddenschappen onder wetenschappers: haalt het noordpoolijs het jaar2030?
Bernice legt uit dat de poolgebieden de airconditioning van onze aarde zijn. Niet meer kanarie in kolenmijn maar driver van klimaatverandering.
Een foto waar ik van schrok was die van het zomerijs op Groenland: zwarte sneeuw, zwart ijs. Door de vele roetdeeltjes van de enorme branden die nu vrijwel elke zomer in Canada woeden en als een zwarte roetwolk over het noordpoolgebied drijven. Beangstigend indrukwekkend.
Bernice heeft zich de afgelopen jaren verdiept in sociaal culturele aspecten. Hoe kan het dat wij -met zijn allen zien aankomen- dat het niet goed kan blijven gaan, met de effecten van onze menselijke invloed op het klimaat. Hoe kan het dat we niets of in ieder geval niet voldoende doen. Ze is niet optimistisch.
Zelf denk ik hierbij aan de kikker in het pannetje water op het vuur. …
Na de presentatie als altijd- tijd voor vragen en discussie. Niet overhaast domme dingen doen, zegt iemand. Niet voldoende signalen dat er echt wat aan de hand is, vindt hij, al kan hij niet echt aangeven welk soort signalen dan voldoende zouden zijn of welke domme dingen het betreft. Fake news, roept een ander. Een wetenschapper roept op om naar de feiten te kijken en tegengas te geven aan ‘klimaatverandering ontkenners’. Wat helpen reizen met bestuurders naar Spitsbergen?, vraagt iemand zich af, als Bernice vertelt over haar reizen met topbestuurders naar het arctische gebied.
Dat vind ik zelf ook wat ongemakkelijk. Gaan de bestuurders na de reis ook echt wat doen? En als ze dat doen, was de reis daarvoor nodig,
Dan vertrek ik om bus te halen…
Hoe de discussie verder gaat krijg ik niet mee. Wel blijft bij mij het beeld hangen dat rond dit onderwerp mensen heel makkelijk langs elkaar heen praten. Iedereen overtuigd van eigen mening, en weinig echt oor voor elkaar.
’s Avonds aan de eettafel praten we er uitgebreid over door.
Op zoek naar wat gegevens over duurzame energie en Nederland, stuitte ik op de website van de Klimaatmonitor. Met een schat aan informatie over hernieuwbare energie.
Heel makkelijk om via een overzichtelijk dashboard detailinformatie te voorschijn te toveren over je eigen dorp of stad. Of om vergelijkingen te maken tussen dorp en gemiddelde van provincie. Veel grafiekjes, gegevens van een heleboel jaar achter elkaar, zodat je mooi trends kunt zien.
In de vergelijking van Haren met Groningen, loopt Haren – dat zichzelf de Groene Parel van het Noorden noemt- helaas nog wat achter met het percentage hernieuwbare energie. Het zijn getallen van 2016, dus er kan afgelopen twee jaar wat bij gekomen zijn…. Of nog niet alle informatie is opgestuurd.
In ieder geval een website met veel informatie en een bron van kennis. Om ook eens met eigen gemeentebestuur over in gesprek te gaan.
Tijdens het Wind Meets Gas Symposium sprak ik met Arnold Groot, general manager bij Circular Energy. Het idee van Circular Energy is simpel: neem een gasveld in de buurt van een grootschalig windpark op zee. Zet op het productieplatform van het gasveld een installatie neer waar electriciteit uit aardgas produceert, als het niet waait. Dit kan heel snel, in een kwartier is de gasproductie op en af te regelen. Het is schone stroom, in die zin dat de CO2 niet vrij komt in de atmosfeer. Naar analogie met waterstof: blauwe stroom.
Wat is dan het verschil met gewoon een centrale op land op en af te regelen? Daar komt het circulaire deel van Circular Energy naar voren. Tijdens de productie van de electriciteit komt CO2 vrij, en deze CO2 wordt per omgaande weer in hetzelfde gasveld geinjecteerd. Een kwestie van twee putten slaan: 1 om aardgas naar boven te krijgen, 1 om CO2 naar beneden te pompen. Door goed naar de geologie van het gasveld te kijken, weet Circular Energy hoe en waar ze de twee putten moeten slaan. Uiteindelijk is het aardgas van het veld geproduceerd en is er -precies hetzelfde volume- aan CO2 ingestopt.
Dan is het een kwestie van de put na gebruik goed afsluiten.
Het platform met de elektriciteitscentrale kan vervolgens naar een volgend gasveld gesleept worden.
Team Circular Energy
Nog een vraag: hoe komt de elektriciteit aan land? Daar komt de keuze vandaag om een gasveld te ontwikkelen dat vlak bij een groot windpark op zee ligt. Die heeft al een kabel (of leiding) naar het vaste land lopen, die tijdens windstille periodes nauwelijks gebruikt wordt, een beetje de daluren van het energietransport. En in die periodes gaat de drijvende energiecentrale van Circular Energy juist produceren.
Ik vind het een mooi plan. Een ketenbenadering. En een manier om zeker voor enkele decennia, de variable productie van hernieuwbare energie te helpen balanceren. Circular Energy is nu op zoek naar investeerders. Gaat om een fors bedrag van 300 miljoen. Circular Energy is in september dit jaar gestart met een eerste aandelenuitgifte van 5 miljoen om het gasveld te kopen en het ontwerp af te maken. De rest (295 miljoen) is nodig om de installatie te bouwen, de putten te boren en de kabel te leggen.
Arnold noemde zijn startup bedrijf een ‘grijze start-up’, als geuzennaam. Grijs in de zin van experts met veel ervaring in de energie energie. Het bedrijf bestaat momenteel uit 8 medewerkers, veelal met veel ervaring bij Shell.
Twee dagen, 3 kerken , 70 sprekers en 300 energiemensen. Donderdag 18 en vrijdag 19 oktober werd in de Martinikerk in Groningen het Wind meets gas symposium gehouden. Met als speciaal thema: waterstof in de Benelux.Een flink aantal mensen van het Beneluxparlement (Ja, dat bestaat!), sprekers uit de wetenschappelijke hoek, bedrijfsleven en overheden. Veel over wind, en dan voornamelijk grootschalige wind op zee. Veel over het al dan niet omzetten van de groene stroom uit wind in groen waterstof. En een serie imposante aankondigingen van nieuwe projecten en initiatieven op het gebied van energietransitie.
Alle aanwezigen waren het er over eens dat snel actie vereist is, en ook dat de transitie naar een koolstofneutraal energiesysteem heel veel geld gaat kosten. Wie wat gaat betalen, wat de wetgeving gaat worden, of blauwe waterstof een goede tussenweg is op weg naar groene waterstof. Daar waren de meningen over verdeeld.
Veelvuldig werd een beroep gedaan op de overheid om vooral snel duidelijkheid te geven en keuzes te maken op het gebied van de toekomst van het energiesysteem.
Zo’n symposium is altijd een prima gelegenheid om te netwerken en om ‘announcements’ te doen. De meest spectaculaire was de gezamenlijke afspraak van Engie en NV Nederlandse Gasunie om een hele ‘utility-scale’ waterstofketen op te bouwen in Noord Nederland. Stap voor stap, tot 100 MW.
Het was 12 september 2017. Kickoff Taskforce Waterstof Noord was de werktitel. Georganiseerd door Stork en Entrance. De eerste bijeenkomst van een 15 tal bedrijven en organisaties.
Lokatie, al varend op een loodskotter.
Doel: met concrete projecten invulling geven aan de brede waterstofvisie in ‘De Groene Waterstofvisie’ van de Noordelijke Innovation Board . Dat is een breed, hoog over verhaal. Een van de adviezen was: maak een masterplan onder leiding van een sterke groene waterstof ambasssadeur.
Ik was op de juiste tijd op de juiste plaats en voer mee. Heb daar voor het eerst een pitch gehouden voor EnergyGarden.
Een Manier van samenwerken in tijdelijk projecten.
Met mensen uit verschillende organisaties. Kortcyclisch, rond innovatieve ideeen. Gericht op bijdrage aan de energietransitie. Een idee dat enthousiast werd ontvangen. Dat is omgezet in mijn eigen bedrijf.
Taskforce waterstof noord is inmiddels Hydrogreenn.nl geworden. BIjna 100 bedrijven en organsiatie. Bijna 300 deelnemers. Aan algemen bijeenkomsten een paar maal per jaar. Deelgroepen Gaan aan de slag met specifieke projecten. Belangrijkste op dit moment: waterstofwijk in Hoogeveen.
Zeeeer knus binnen. Een tikje krap, maar goed om even te schuilen voor de regen.Uitwaaien aan dek
