Klimaattop Noord Nederland 2019. Ik stond er met een stand van Energygarden om waterstof toe te lichten aan de hand van een experimentele opstelling en de H2 clinic te promoten.
En met een banner van de waterstof-man, geleend van Robbert van der Pluijm. Ontworpen tbv HyStock/ TSO2020 project, en nu breder ingezet voor waterstof in het algemeen. Vandaag als de bron van een #superselfie: zoveel mogelijk mensen op een selfie met de waterstofman. Dank allemaal.
Mogelijk komen er nog een paar bij, niet iedereen heeft de foto al naar me toe gestuurd. Samen op weg naar een CO2 neutrale toekomst. Met daarin ook een rol voor waterstof.
Twee jaar geleden op de Klimaattop Noord 2017 gaf ik in de EnergyBarn op EnTrance een presentatie over EnergyGarden. Een inspiratiesessie over de manier van samenwerken aan de energiewereld van de toekomst. Eerste keer dat ik in het openbaar over EnergyGarden sprak.
EnergyGarden stand op beursplein
Morgen op 31 oktober is de Klimaattop Noord 2019 op het voormalige Suikerunieterrein in Groningen. Nu bemens ik een showcase (stand) op het beursplein. Met uitleg en toelichting over de waterstof clinic. Voor organisaties die behoefte hebben aan een eerste kennismaking met waterstof.
Ik kijk uit naar mooie gesprekken. En doe een oproep aan bezoekers om een selfie te maken bij de banner met het waterstof-mannetje en die naar mij op te sturen. Zodat een volgend blogbericht kan bestaan uit een hele serie klimaattopbezoekers op de foto. Ik hoop op minstens 38 selfies (het standdnummer op de klimaattop).
Opening door kersverse burgemeester Koen Schuiling (sinds 1 oktober). Ik krijg altijd de kriebels als een politicus of bestuurder, zoals helaas vele Nederlandse politici, slecht Engels praat of het Engels slecht uitspreekt. De andere kant is dat ik dan blij ben als iemand een goede uitspraak heeft, zoals Burgemeester Koen.
Paar elementen uit zijn verhaal: Show don’t tell; Groene vloot in gemeente (H2 voertuigen), OV bureau: 20 extra h2 bussen in 2020; Mengen h2 met groen gas voor gemeente gebouwen (Tieluk). En “Lastly there is Heavenn” ... Leuk in kerk. Er zijn 6 voorstellen ingediend voor de hydrogen valley aanvraag vanuit Europa en de noord Nederlandse heeft gewonnen. Niet de grootste, wel de beste. Nu kunnen New Energy Coalition en partners aan de gang op definitieve proposal op te stellen.
Nienke Homan, gedeputeerde provincie Groningen
Biggest change I got even prouder We did it as an integrated team It started with a dream of someone Ad van wijk. And now we have a dream A hydrogen dream Hydrogen valley Hydrogen platform A new story required for climate change we think h2 is the missing link We have to show courage We are all part change of the integrated team Show that we can do it
Eric Wiebes, minister
Wind meets gas Wind needs gas Gas needs wind That gas is hydrogen
Almost a poem….
Dan paar vragen door moderator Jörg Gigler, met ook gedeputeerden Stelpstra en Homan op het podium.
SDE++ is nu battlefield, h2 kan nu nog niet winnen.Is te duur
Er zijn andere financiële middelen nodig om h2 te boosten ,zegt wiebes
Tjisse: rationally I understand wiebes, but gevoelsmatig gaat het te langzaam.
Can we agree that if we can prove that we built faster then we said , not 2030 but 2025, vraagt jorg, we get the money?
The sooner the better zegt wiebes
Filmpje
Dan volgt een hartstikke leuk filmpje van de Hydrogen Valley, gemaakt door Strawberry Fields
keynote Roger Wiesen, RWE generation.
Net aangetreden als CEO en COO.
RWE wil Carbon Neutral zijn in 2040
Iedereen in EU moet red2 implementeren, 14%. Gebruik dat om h2 te vereisen, bv 5% van de 14%. Virtueel mixen green h2 met aardgas; gebruikers moeten groene h2 certificaten kopen
reward voor goede positie Electrolyser
Dld zal niet naar subsidies gaan!. Harmonization required.
Blue h2 ook nodig, job for oil majors Bv equinor,
keynote Bart Biebuck FCH Joint undertaking
When you pioneer, you get the fruits at the end. FCH JU heeft 55 projecten in NL ondersteund.
Naast de hele serie Keynotes ook allerlei parallel streams, met New Energy Coalition coellega’s als gidsen naar de verschillende locaties, deels buiten de Martinikerk.
Ik ben niet een hele fanatieke twitteraar, en heb de automatische twitter – tjielptoontjes op mijn telefoon uitgezet. Net als de meeste andere automatische piepjes en tringeltjes, In plaats daarvan ga ik af en toe zelf kijken wat mijn twitterfavorieten de afgelopen periode gedaan hebben.
Een van die favorieten in Martien Visser die grossiert in energiefeiten en energieweetjes. Dagelijks een of meer tweets met objectieve en onderbouwde informatie. Met regelmatig een dosis droge humor. Met vrijwel elke dag een grafiek.
Paar voorbeelden van afgelopen week
9 oktober: Bent u ook zo dol op een glaasje verse jus bij uw ontbijt? Ai! Gelukkig kunnen we altijd nog wijzen naar de prosecco drinkers aan de grachten in Amsterdam…10 oktober : 10 okt Sinds 1990 is de NL broeikasgasemissie (in CO2-equivalent) met 15% gedaald. Die daling komt vrijwel volledig op conto van de ‘overige’ broeikasgassen. Dat proces gaat door, maar er valt niet zoveel meer ’te halen’. Vanaf nu is de CO2 daarom zelf aan de beurt.16 oktober : Wist u dat het maximale vermogen van een modern zonnepaneel ongeveer gelijk is aan het maximale (duur)vermogen van een topsporter? Als de zon schijnt, uiteraard.13 oktober: 13 okt Sinds 1990 is het aantal vliegpassagiers vervijfvoudigd, terwijl de CO2-emissie 2,5x groter is. Kortom: de CO2-uitstoot per passagier is gehalveerd. Is nogmaals halvering mogelijk, voordat wordt overgeschakeld op waterstof of batterijen?
Klein nadeel van NIET actief twitter volgen is dat ik ook de nodige grafieken van de dag mis, en dan niet weet wat ik mis. Remedie: google #grafiekvandedag en. Bekijk de tweets van @BM_Visser : En dan gewoon naar beneden scrollen, zolang je zin hebt.
Wie neemt het op zich om de “Best of” van de grafieken-van-de-dag in een app of op website zetten met zoekfunctie? Om wat rust en tegenwicht te geven in de veelal sterk gepolariseerde energiediscussie.
Donderdgamiddag 5 september was ik samen met een kleine honderd andere geinteresseerden te gast bij Rijkswaterstaat in Utrecht. Na een interactieve lunch in de serre, startte de themamiddag in het LEF future center, georganiseerd door Smart Energy NL.Rik Luiten van Smart Energy NL organiseert een aantal malen per jaar themamiddagen, steeds bij een ander bedrijf of organisatie.
LEF Future Center
Bij het ‘linkedinnen’ stuitte ik een tijdje terug op de aankondiging van deze themamiddag en feit dat het bij LEF werd georganiseerd –een bezoekje stond al een tijdje op mijn verlanglijst– was extra aantrekkelijk.
Inhoud
Ernst Menten van Rijkswaterstaat vertelde over Energieneutraal versus klimaatneutraal (CO2 neutraal) en het verschil daar tussen. Hij liet zien wat de grote energiesluroers waren bij RWS (de rijksrederij is momenteel verantwoordelijk voor 30% van het totale energieverbruik van I&M)
Hij vertelde hoe het ministerie van I&M, met Rijkswaterstaat als onderdeel daarvan een energieneutrale bedrijfsvoering beoogt te halen in 2030.
Ook Martijn Kleverlaan van NAM stond eerst stil bij Energieneutraal versus CO2neutraal. Het laatste is meer realistisch bij de ontwikkeling van de duurzame ambitie van Ameland. Martijn iis als werkgroepleider betrokken bij het convenant Duurzaam Ameland, en gaf een inkijkje in wat er al gedaan is bvanaf 2007, en ook welke drempels de betrokken partijen tegenkomen. Het lastigst, aldus Martijn, is om van een set van aansprekende losse projecten naar een structureel programma te komen. Hij illustreerde de worsteling met de metafoor van de beklimming van de mount everest. Met de leuk aansprekende projecten kom je tot ‘base camp’, maar de weg naar de top, van de Everest, een duurzaam Ameland, is nog ver weg. Dit vereist commitment van alle betrokkenen, duidelijkheid is wat het beoogde resultaat is en het vergt vertrouwen.
Workshops
Een diversiteit van workshops, o.a. over Systeemintegratie in de gebouwde omgeving. de (on)mogelijkheden van thermische energie uit water, de kracht van energieke verhalen en het proces rond innovatieve projecten.
Workshopleiders geven een 2 minuten samenvating van de workshopresultaten, aan het woord Inge Albrechtse
Netwerken
Twee presentaties en twee workshops en voldoende tijd om te netwerken. Mooi dat dat ook voorafgaand aan de sessie kon (lunch) en in de pauze. Soms is een programma zo volgestouwd dat je aan een gesprek niet toekomt. De borrel aan het eind liet ik voor wat het was, ivm (lange) terugreis naar Groningen. Interessante gesprekken gehad, o.a. met Jeroen van Siemens. Over de toegevoegde waarde van mensen die het bedrijfsleven kennen en vandaar uit (parttime) bijdrage leveren in het energie onderwijs: Jeroen bij een MBO, ikzelf bij HBO-WO.
Prima georganiseerde middag en met dank aan Eric Verbruggen van RWS voor de gastvrijheid in een inspirerende omgeving. Mooie lokatie.
Steeds meer windparken op zee, en ook op land. Of kleinschaliger een of enkele molens. Dat betekent steeds meer rotorbladen (wieken) , die over een jaar of 20 voor een enorm ‘afval’ probleem gaan zorgen. Dan worden uiidige windmolenparken ontmanteld en ontstaat er een enorme afvalberg.
De stalen ‘poot’, de fundering, bestaat voornamelijk uit ijzer en is makkelijk als materiaal her te gebruiken. Dat is heel anders met de rotorbladen. Wereldwijd wordt op dit moment maat een klein deel van het composietmateriaal waar de rotorbladen uit bestaan gerecycled.
Er zijn niet veel bedrijven die vooruit kijken naar de dreigende afvalberg over 20-25 jaar. Een positieve uitzondering is het bedrijf LM Wind Power.
Courtesy: LM Windpower
Uitdaging wordt markt
LM Wind Power is een van de grootste producenten van rotorbladen van windmolens en heeft er al ruim 200.000 gemaakt. Samen hebben die rotorbladen meer dan 100 GW aan hernieuwbare energie geproduceerd. Toch wilde het bedrijf meer dan groene energie opwek mogelijk maken. Ze wilde ook zelf helemaal CO2 neutraal worden, een enorme uitdaging.
In 2010 begon LM windpower systematisch de hele levensloop van de rotorbladen te bekijken, van productie tot ontmanteling. Door de rotorbladen zo te maken dat het composietmateriaal goed te recyclen is, door heel goed resourcemanagement, en door consequente aandacht van de top. In 2018 was het bedrijf volledig CO2neutraal. De directie van het bedrijf is ervan overtuigd dat het verwerken van windturbinebladen een markt op zich gaat worden, en LM Wind Power is er klaar voor.
Dat is vooruitzien! Heb je voorbeelden van andere bedrijven die hier mee bezig zijn,
vul aan in het commentaar veld of stuur een mail.
Roep energietransitie,
en binnen de korte keren hoor je terug: waterstof!
Er wordt veel over gepraat, waterstof als schoon wondermiddel voor het energiesysteem van de toekomst. Voor auto’s, de industrie, opslag en transport van energie. Steeds grotere projecten van groene waterstoffabrieken worden aangekondigd. De meeste grootschalige projecten zijn nog in de studiefase, er is nog geen formele investeringsbeslissing genomen.
Overzicht belangrijkste energiebronnen en conversietechnieken om waterstof te maken. Bron: De wereld van waterstof (Gasunie), bezocht 10 juli 2019
De grootste groene keten die op dit moment al werkt is Hystock, van Gasuniedochter EnergySTock. Twee weken geleden feestelijk geopend door de koning. Een electrolyser van 1 MW, groene stroom van eigen zonnepanelen.
Een mooi overzicht over de huidige stand van zaken vind ik de longread ‘De wereld van Waterstof’. Met heldere figuren, en verwijzingen naar actuele rapporten en informatie.
Prijsontwikkeling waterstof Bron: Gasunie pitch voor de Elektriciteitstafel, gebaseerd op ECN 2017. De wereld van Waterstof, bezocht 10 juli 2019
Het is de bedoeling het document actueel te houden, en lezers worden opgeroepen eventueel nieuwe informatie of aanvullingen op te sturen.
Soort gemodereerde waterstof-wiki, dus.
Ik mis alleen nog de datum van laatste wijziging…..
Een van mijn activiteiten als projectmanager in het Adapner project is het verbinden van de wetenschappers aan de universiteit en de bedrijfspartners. Het vinden van afstudeeropdrachten past daar mooi bij. Via het hydrogreennproject Waterstofwijk Hoogeveen, en mijn contact met Bastiaan Meijer van N-tra daarin, is deze afstudeeropdracht tot stand gekomen.
Rendo is een kleine regionale netbeheerder -elektriciteit en gas- in Drenthe (Meppel, Hoogeveen, Coevorden, De Wolden, Westerveld) en Overijssel (Steenwijkerland, Staphorst, Hardenberg, Zwartewaterland). N-tra is de energietransitiepoot van Rendo.
Presentatie
Vanmorgen was ik aanwezig bij de presentatie van de afstudeerscriptie van Jelle Keizer. Jelle heeft een tweejarige master gevolgd aan de universiteit van Groningen, faculteit economie en bedrijfskunde, richting TOM (technology & operations management).
Jelle is afgestudeerd op een onderzoek bij netbeheerder Rendo met als onderwerp Local E-grid Management (managing congestion by using hydrogen production).
In zo’n afstudeertraject is het balanceren tussen zo praktisch mogelijke toepassing van het onderzoek voor het bedrijf, en zo wetenschappelijk mogelijke aanpak voor de universiteit. Jelle heeft die balans goed gevonden en zijn eindcijfer was een dikke 8. Ook zijn presentatie liep soepel.
Opslag
Een van de onderwerpen die Bastiaan Meijer aan het denken zette was de grootte van de opslag die nodig was om x woonhuizen het hele seizoen voldoende energie te geven, niet alleen in de zomer met volop zon. Dat is mooi, als er resultaten zijn die de opdrachtgever triggeren of verrassen.
Met Bastiaan en Rendo collega’s heb ik afgesproken na de zomer verder te praten over de mogelijkheden tot verdere samenwerking met het project. Er blijven genoeg vragen en onderwerpen over voor verder onderzoek.
En Jelle gaat nu op zoek naar een baan, in operations manament/ procesmanagement in een grote fabriek of misschien toch wel in de energie. Windenergie. Offshore?
Neem contact met hem op als je een functie voor hem hebt.
Wil je meer weten over het Adapner project,
laat een bericht in comments achter of stuur een mail.
Op 26 juni werd in de EnergyBarn op EnTrance het afsluitende symposium van het vierjarige project BioP2G, later BioP2M met de M van Methaan; P2G staat meestal voor omzetten van stroom naar waterstof. In dit project werd gekeken naar waterstof geproduceerd via electrolyse (grijs of groen) en verdere omzetting van de waterstof (met CO2) naar methaan. Zogenaamde oer-bacteriën eten het waterstof en kooldioxide uit biomassa op en zetten dit om in methaan.
Alerlei jridische snufjes rond power to gas werden helder uiteen gezet door power-to-gas jurist Gijs Kreeft. Ooit van RED-II gehoord? De aanwezigen nu wel.
Bij de voorbereiding van dit project, dat zal rond 2013-2014 zijn geweest, was er nog niet zo’n discussie rond aardgas als er nu is (Bevings in Groningen) en leek methanisering een logische stap. Verder was een uitgangspunt dat er (in de toekomst) een surplus aan hernieuwbare stroom zou ontstaan.
Samenwerking
In mij Gasunietijd was ik -vanuit Innovatie- stuurgroeplid van dit project. Een mooi voorbeeld van een project waar kennisinstellingen, grote bedrijven en kleine bedrijven samenwerken.
Ruud Paap van Groengas Nederland gaf een helder overzicht van de status en potentieel van groen gas in Nederland.Petrus Postma (BLOC) liet een groot aantal projecten (internationaal) zien, waar allerlei nuttige dingen met CO2 gedaan worden (CCU). “En je kun het nu gewoon kopen”
Symposium
Het dagprogramma was goed in elkaar gezet met in de ochtend bredere bijdragen van Ruud Paap, Petrus Postma en Gijs Kreeft.
Een smakelijke lunch en rondleiding over EnTranCe in de middagpauze en in het middagdeel verdere verdieping door bijdragen van project team leden Geert Hofstede, Jan Bekkering, Jeroen Tideman, Jort Langerak, Gerard Martinus en projectleider Jan Peter Nap. Aan elkaar gepraat door Charles van Santvoord.
Jammer dat we door lichte uitloop de discussie rond stellingen gemist hebben.
Bij de aansluitende netwerkborrel kon in klein commite verder gesproken en gediscussieerd worden. Dat wel.
Jan Peter Nap, projectleider BioP2G, lector HanzehogeschoolRondleiding over EnTranCe in de lunchpauze. Marvin legt uit welke experimenten in keet C6 worden uitgevoerd met wissellende modulaties op de gelijkspanning van een electrolyser.
Vanmorgen was ik samen met Lucas Lambers te gast in het hoofdkantoor van Unica in Hoevelaken. Op uitnodiging van Henk Knevelbaard, directeur building project noord oost, kwamen we een waterstofclinic geven.
Een korte presentatie, bedoeld voor de werkvloer, om een gevoel te krijgen wat waterstof is en wat je er mee kan. Daarna zelf een experiment doen: waterstof maken en daarna weer omzetten in stroom. En dat allemaal in een clinic van maximaal 1 uur.
Lucas en ik deden beiden een stuk van de presentatie, en de deelnemers gingen in twee groepjes zelf aan de slag.
De pilot presentatie van vandaag gaven we voor een groep van innovatie managers, commerciele managers en een paar engineers.
Binnen 10 minuten draaiden de molentjes op waterstof. De deelnemers kunnen vanavond thuis vertellen: “vandaag heb ik waterstof gemaakt! “.
