Advies, presentaties, H2-clinics en projectmanagement – Tineke van der Meij
Jaaa, ook een certificaat: op het New Energy Forum op 22 juni 2023 werden certificaten uitgereikt aan studenten die een Energy Academy Certificate hadden verdiend, of meegedaan hadden aan de Global Hydrogen Course. Voor de laatste kreeg ik een certificaat. Op de foto net rechts van de gele lijst.
Min of meer toevallig ingerold, omdat ik aansluitend aan het eerste college (live) zelf een waterstof Clinic voor de deelnemers gaf. De andere ‘lectuures’ online gevolgd.
In april vierde DNV de officieel opening van haar intrek in het nieuwe pand Plus Ultra op de Zernike Campus in Groningen met een week vol activiteiten. Waaronder een symposium op EnTranCe (aan de overkant van de straat zo ongeveer) op donderdag en een open dag op vrijdag onder de titel Hydrogen Experience day. De bezoekers kregen veel meer dan ‘alleen’ waterstof te zien, wel duidelijk is dat de focus van DNV, advies en certificering, aan het verschuiven is richting de waterstof.
Hiermee is het oude ‘lab’ aan het Hoendiep definitief verlaten. Het lab, waar ik mijn carrière in de energie ben begonnen. Op 19 januari van dit jaar was ik er voor het laatst. De grote hal was al bijna leeg. Inmiddels zijn alle opstellingen naar de nieuwe lokatie verhuisd.
Als voorbereiding op een rondleiding volgende week kreeg ik vandaag een bijna ‘prive’ rondleiding van Erik Kuit, operationeel technicus van onder andere het Energy Academy Europe gebouw op de Groninger campus. Bij de bouw het meest duurzame onderwijs gebouw van Nederland.
Naar het hoge balkon, in de grote hal en wintertuin. En ook in het labyrint, het gangenstelsel onder het gebouw waar koude buitenlucht doorheen beweegt en alvast een beetje opwarmt (of in de zomer koelt) voordat het gebouw in gaat. Door natuurlijke trek via de ‘zonneschoorsteen’ verlaat de lucht het gebouw dan weer. Filmpje.
Met veel passie vertelde Erik over allerlei duurzame onderdelen en slimme dingen in het gebouw. Door goed mee te denken met de onderzoekers in het gebouw kan hij met zijn kennis en ervaring ervoor zorgen dat er de juiste warmte -of juist koude- omstandigheden zijn, passend bij de verschillende ruimten, soort onderzoek of experiment.
Energy Leaders Drenthe is een samenwerking tussen de energiecoördinatoren van Drentse Industriebedrijven, de 40 grootste energieverbruikers in de provincie. Het netwerk van energiecoördinatoren buigt zich over om de uitdagingen van de energietransitie en netwerk deelt kennis en informatie over energiemaatregelen en besparingsmogelijkheden.
4-5 x per jaar komen de coördinatoren bij elkaar, op de lokatie van een van de deelnemers om met elkaar en met experts vanuit verschillende invalshoeken over kansen voor de verdere verduurzaming van hun bedrijven te spreken.
In oktober was er een bijeenkomst rond het thema stoom; de laatste bijeenkomst van 2022 werd op 9 december 2022 georganiseerd bij GETEC in Emmen. Het thema was deze keer waterstof. Vanuit de Groene Waterstof Booster schoof ik aan.
Toelichting over GETEC, voorgeschiedenis, visie op energie en circulariteit, hoog innovatief in energie, de toekomst. Allemaal kwam dit langs in het verhaal van Hendrik van der Ploeg, Managing director van Getec Park Emmen.
“Zie mij maar als burgemeester van het dorp GETEC. En de directeuren van de bedrijven hier op lokatie zijn dan de wethouders. “, aldus Hendrik.
Over energieverbruik: op het hele terrein verbruiken de bewoners samen 100 miljoen kuub aardgas / jaar. Hetzelfde getal als in 1990. Is er dan niets veranderd? Jawel: met deze hoeveelheid aardgas wordt nu 5 x zo veel ton product geleverd, dus er zijn enorme efficiency verbeteringen bereikt. Met twee WKK=centrales op eigen terrein wekt GETEC een belangrijk deel van eigen stroom – en warmte behoefte op. In september 2022 werd de omschakeling van het terrein (van Hoogcalorisch naar laag calorisch ) aardgas afgerond, met GETEC Park als 1 van de bedrijven die op last van de overheid verplicht moesten overschakelen op laag calorisch gas.
Voor de komende jaren is de grote uitdaging zowel de energie behoefte als de grondstoffen behoefte te verduurzamen. Voor GETEC en voor alle bedrijven in het park. Als transitiebrandstof gaat het industriepark de ko,enmde 12 jaar bio-coal gebruiken: geperste houten korrels (ziet eruit als cavia voer) , gemaakt van het jaarlijkse snoeiafval uit bossen/ van bomen in een cirkel van 80 km rond Emmen. Het betreft biomassa uit verticaal gezaagd hout (=onderhoud) en niet horizontaal gezaagd hout (=omzagen)
In twee groepen gingen we rond over het terrein van GETEC Park Emmen. Ooit begin 50er jaren opgezet onder de vlag van Marshall hulp in Nederland, eerst AKU, toen Enka, Akzo, EmmTec en nu GETEC. 70 jaar geleden, in 1952, startte de AKU in Emmen met de productie van het destijds vernieuwende nylongaren. In de loop der jaren is het park gegroeid naar een industriële productieomgeving met omvangrijke voorzieningen en faciliteiten. De vestiging van toonaangevende innovatieve bedrijven maken het park tot een belangrijk productie- en competentiecluster voor productie en recycling van polymeren.
Onze rondleider Tjisse Noordhuis, noemde zichzelf een van de waterstof-believers bij GETEC, en drijvende kracht aan het realiseren van een waterstofleiding (15″) over het hele terrein. In de toekomst kan daar 100% waterstof worden aangevoerd vanuit het GZI-Next terrein (Alleen een klein stukje verbinding van een paar meter ontbreekt nog). De waterstof wordt dan -tot een maximum van 18%- bijgemengd met aardgas dat gestookt wordt in de twee WKK-centrales (Warmtekracht centrales) op het terrein.
Onze rondleider Tjisse vertelt dat de twee WKK’s 20 jaar geleden werden gebouwd, de ene met turbine en generator in elkaars verlengde. De tweede met een haakse bocht tussen de turbine en generator. Waarom? Het ontwerp van e tweede WKK werd aangepast omdat er anders een monumentale eikenboom gekapt zou moeten worden. De boom staat er nog mooi te wezen, zie foto. Zouden we dat nu ook nog doen? Of misschien wel: alweer?
Na twee korte presentaties van Jörg Gigler (TKI nieuw gas) en Marike Hoekstra van de provincie Drente gingen we over naar het laatste programma onderdeel dat bestond bestond uit 4 workshops parallel, in 2 rondes. Iedereen kon dus 2 van de 4 workshops bezoeken. Maarten Bunnik van EnergieFondsDrenthe over financiering van energiemaatregelen, met de focus op hoe de energiecoordinator daar intern het bedrijf goedkeuring voor krijgt. Jerom Janssen van HyMatters over een watersof quickscan, wat is het en welk type vragen wordt dan beantwoord wordt. Ruud Vink van ElecHydro en Jan van Opstal over meerdere invalshoeken om naar een energievraagstuk te kijken en Peter Veldman van Zeta Energy Systems over ammoniak als alternatieve waterstofhoudende groene brandstof.
Deze bijeenkomst was een goede gelegenheid om de mogelijkheden van Groene Waterstof Booster onder de aandacht te brengen van een groep Drentse bedrijven: vouchertraject voor MKB bedrijven in NoordNederland en kennisdeling door ‘waterstof’ opleidingen (*). Nieuwe contactmogelijkheden. Mooi om te zien dat naast de vele nieuwe gezichten er ook een paar bekenden waren: er waren maar liefst drie ondernemers aanwezig die al betrokken zijn bij een voucher traject onder de vlag van Groene Waterstof Booster. (Grote grijns). Kijk maar op de eerste foto -met de logo’s- of je herkent welke dat zijn.
Nieuwjaarsvoornemen: in de eerst paar maanden van 2023 een paar van deze nieuwe Drentsche logo’s toevoegen aan de samenwerking met Groene Waterstof Booster. Wie weet Rademakers gieterij (ik weet nu waarom putdeksel verplicht rond zijn!) of VEPA, meubelfabrikant, actief bezig met verduurzamen.
(*) bijvoorbeeld de nieuwe cursus van de Hanzehogeschool (drie dagdelen) Waterstof – energierecht en veiligheidswetgeving of een van de trainingen van Noorderpoort collega, zoals de Orientatiecursus waterstof Technologie (7 weken)
De laatste bijeenkomst van Good Morning HyNorth i.s.m. iTanks dit jaar was in kerstsfeer. We waren met ruim 70 mensen uit de energiewereld te gast bij de Eemscentrale van Engie in het uiterste noorden van het land.
Geen staand ontbijt deze keer, maar fraai gedekte ontbijttafels. En een boeiend programma met eerst een bijdrage van Engie’s Gregory Bartholome, projectleider van de elektrolyser projecten van EnGie in de Eemshaven: HyNetherlands. De eerste fase, 100 MW, gaat gebouwd worden op het terrein direct naast de huidige Eemscentrale (linksvoor op bovenstaande foto).
De kern van HyNetherlands, fase 1, is het bouwen van een 100 MW hernieuwbare waarde keten. Naast de electrolyser bij EnGie wordt een CO2 afvanginstallatie geïntegreerd in huidige afvalrecycling plants van buurman EEW (Energy from Waste). Een andere buurman, OCI, gaat 70% van de groene waterstof van Engie’s 100 MW plant en de biogene CO2 van EEW gebruiken om duurzame methanol te produceren. Deze duurzame grondstof wordt per schip afgevoerd.
Rene Schutte praat ons bij over HyNorth, de brief die op 6 december namens 50 noordelijke organisaties naar minister Jette is gestuurd en het ketenprojectplan waar HyNorth aan werkt (gepland gereed februari 2023).
” Ik spreek liever over ketenprojectplan dan over business case.” Rene Schutte.
Het plenaire deel vervolgde met drie korte pitches, o.a. van Guido Dalessi van Elestor , Sander Roosjen van Koedood Marine Group en Astrid Hartwijk van Corre Energy. Over opslag in een flow maatschappij, innovatieve energie oplossingen bij de binnenscheepvaart, zoals een 20 kW systeem dat -on demand- H2 produceert uit KaliumBoor Hydride voor een brandstofcel en opslag energie dmv gecomprimeerde lucht in een zout caverne.
Daarna koffie voor wie wilde of eerst een rondleiding. Van onder (binnen) in de electriciteitscentrale tot op het dak ruim 53 meter hoog met wijdse uitzichten. Met een uitstapje naar de controle kamer, weer retour naar de zaal naar de laatste netwerkers. Prima geregeld door de organisatoren en de host Engie!
Op 24 november was er in Forum Groningen een Kenniscafe bijeenkomst rond het thema Waterstof. Met vier sprekers en en gespreksleider. De bijeenkomst is nog via de opname te bekijken. Zie link. Heb je niet zo veel tijd om de hele sessie te bekijken, kijk dan naar het begin waar de sprekers worden voorgesteld en naar het stukje tussen 1:10 en 1:16 . Daar geven de deskundigen een korte statement van de rol en plaats van waterstof in het energiesysteem van de toekomst. Correctie: energie – en grondstoffen systeem.
De zesde keer al weer dat deze conferentie wordt georganiseerd. En de 5e keer in Groningen. En de vierde keer dat ik aanwezig was.
Mooi en bommetje vol programma , samengesteld door een team van New Energy Coalition.
Veel Noordzee en wind, veel waterstof. Per dag 5 parallelle ‘streams’. Soms op andere lokaties. Zoals in het Forum Groningen (mooi uitzicht op Martinikerk), Groningen airport Eelde of bij Roeivereniging de Hunze. 
Veel ruimte om oude bekenden of nieuwe energieprofessionals te spreken.Als vervolg op de Esbjerg Declaration eerder 2022, werd live werd -via de wonderen der techniek – het samenwerking manifest van Noord zee cluster organisatie getekend door Marieke Abbink.
Inspirerende bijdrage van Rosalinde van der Vlies – Director EU Commission – Clean Planet: The role of Hydrogen Valleys in European energy independence. Op dag 2.
Over REpowerEU, plan van de Europese Commissie om Europa onafhankelijk te maken van fossiel Russisch gas en olie ruim voor 2030. Met een belangrijke rol voor Hydrogen Valleys in heel Europa.
WMG2021: zie blog.
WMG2020 is uitgevallen ivm Corona.
WMG2019 : Zie blog
WMG 2018: Eerste keer dat ik erbij was: zie blog.
WMG 2017 Der Aa Kerk Groningen 13-14 sept 2017, max 200 p
Going for Synergy
North Sea Energy Symposium: Gas meets Wind – Rotterdam, 15 juni 2016, onderstaande foto uit een tweet van rene peters .
Goed kijken, sommige personen waren er ook toen al bij!
Kort geleden was ik te gast bij bakkerij van der Zee in Garijp. Samen met Reinier van der Vecht van Stork faciliteerde ik een workshop (verkenningstafel) als onderdeel van project Groene Waterstof Booster.
Met een groep experts van KIWA, DNV, Summit Engineering en AMF Bakery systems verkenden we mogelijkheden en aandachtspunten voor het inzetten van (groene) waterstof in de bakkerij.
Atze van der Zee
In juli hadden we de bakkerij van 4e generatie eigenaren Atze en Oege van der Zee al eens bezocht: voor een kennismaking en als voorbereiding op de workshop. We waren toen al onder de indruk van de bakkerij, en nu we voor de tweede keer een rondleiding kregen, nog meer. Alle stappen van brood bakken zoals je dat thuis doet, maar dan in het groot. Reusachtige deeghaken, een meer dan huiskamergrote rijskast, robots die met bakblikken jongleren, 12.000 broodjes/uur, lopende banden met broden hoog bioven je hoofd langs, geprogrammeerde ovens. Een enorme koeltoren waar de broden die uit de lange tunnelovens komen in in grote cirkels van boven naar beneden draaien. Na twee uur zijn ze beneden en afgekoeld en kunnen verpakt worden. Dan in rekken en klaar voor vervoer. Om half drie s’ nachts komt de eerst chauffeur de voor hem klaarstaande rekken met broden laden. Dagelijks 8 vrachtwagens, een naar Nieuwegein (Cross docking) en de rest naar Noordelijke winkels en supermarkten.
En natuurlijk de geur van vers brood, zo gauw je van het kantoor deel van het gebouw de bakkerij in gaat. Witte jas, haarnetje, handen gewassen en ontsmet en de schoenen ontsmet door het lopen over een bruggetje met draaiende borstels. Koud is het niet in de bakkerij, een graad of 26, door de continue gebruikte ovens. 6 dagen per week, 3 ploegen dienst. Alleen de zaterdag wordt niet gebakken, dat is de schoonmaak dag.
De resultaten van de verkenningstafel hebben we besproken met de opdrachtgever Atze van der Zee. “Sommige van mijn vragen rond de mogelijke inzet van waterstof zijn beantwoord“, aldus Atze, “ik heb er wel meer vragen voor teruggekregen” . In ieder geval zijn er aanknopingspunten om verder na te denken en ‘no regret’ stappen te zetten in het verduurzamen van de bakkerij.
De doelgroep bestaat uit innovatieve MKB’s in Noord Nederland -Drenthe, Friesland en Groningen – die iets met waterstof doen of willen doen, en daarbij een zetje in de rug kunnen gebruiken. Met een voucher krijgt de MKB-er toegang tot waterstofkennis en -ervaring en/ of de mogelijkheid om gebruik de waterstoffaciliteiten op EnTranCe te gebruiken. Met een bescheiden eigen financiele inbreng werkt de voucher als een soort hefboom: 1000 euro investeren om 5000 euro als ‘waarde’ terug te krijgen voor een ‘kleine voucher’; 4500 euro investeren om 15.000 euro als ‘waarde’ terug te krijgen in geval van een grote voucher. En in veel gevallen is er naast het resultaat van de specifieke ‘voucher-vraag’, ook nog sprake van spin off in de vorm van verdiepte netwerkcontacten en/of nieuwe ideeën en/of uitbreidingen en/of nieuwe afspraken en/of kennisdeling.
Op 15 september werd de Hydrogreenn bijeenkomst georganiseerd bij Resato in Assen. In sneltreinvaart door waterstofland met Willem Hazenberg , en een korte presentatie van Tjerk Jansma projectleider Groene Waterstof Booster Het project is het vierde (=laatste) jaar ingegaan en een van de vragen is of en in welke vorm er een vervolg gegeven wordt aan het netwerk Hydrogreenn. Inmiddels ruim 400 leden in de linkedin groep, een deel daarvan komt regelmatig op de bijeenkomsten, die -onder de vlag van het project- georganiseerd worden.
Na een korte pitch over HyNorth door Rene Schutte gingen we over op het ‘hoofdgerecht’: een presentatie door Gerard Schuiringa van Resato, gevolgd door een rondleiding op de lokatie (paar minuten verderop) waar de waterstoftankstations in elkaar worden gezet. In drie maten: kleine stations voor vloot van bedrijfswagens (100 kg H2/dag), grote stations voor (publieke) tankstations , tot 1000 kg/ dag en een XL station met een capaciteit van maar liefst 10.000 kg/dag. Dat zijn heel wat vrachtwagens en personenauto’s die per dag kunnen komen tanken: een vrachtwagen tankt zo’n 30-40 kg, een personen auto 5-6 kg.
Voorafgaand aan de Hydrogreenn bijeenkomst was er al een andere netwerk bijeenkomst. Van HyNorth, een stichting, opgericht door o.a. Groningen Seaports en Gasunie, met als doel het “Investeringsplan waterstof Noord-Nederland” uit oktober 2020 een stap verder te brengen.
Deze bijeenkomst, mede georganiseerd door iTanks, begon ’s morgens om half 8, met een ontbijtje. Daar past ook een beschuit met muisjes bij: groene Resato muisjes.
Op 11 mei was ik op bezoek bij Koninklijke Oosterhof Holman (KOH), op het hoofdkantoor in Grijpskerk. KOH is actief in de weg- en waterbouw en milieutechniek en deed mee met 1 van de deelprojecten van Groene Waterstof Booster. Hier ging het om gebruik van brandstofcellen van H2-planet in een zero- emissie energie-container. Bedoeld om op de bouwplaats off grid emissievrije elektriciteit te leveren. Dat is extra van belang voor projecten in of vlakbij natura 2000 gebieden. Met zon PV, opslag in accu’s, maar ook met waterstof waar met een brandstofcel weer elektriciteit van gemaakt wordt. De elektriciteit wordt ‘s nachts gebruikt om het elektrisch aangedreven materieel -graafmachines en heftrucks- weer op te laden.
Het ging om het afrondend gesprek in het vouchertraject in het kader van Groene Waterstof Booster. Mooie kans om ook op het terrein rond te kijken,. Met dank aan Freddy voor de rondleiding.
