Glas uit Franeker

Afgelopen woensdag was ik met collega Tjerk op bezoek bij het bedrijf D&O glas in Franeker. Een bedrijf dat  gespecialiseerd is in bijzonder glas. D&O is gestart in 1999. De directie bestaat uit Roland en Sebastiaan Douma, broers met lange ervaring op glasgebied. Zij hechten waarde aan kwaliteit en houden van aanpakken en oplossen. Ondernemers met een no-nonsense manier van werken.

Via project Groene Waterstof Booster kwamen we in contact. De broers verkennen de mogelijkheden om het bedrijf te verduurzamen. Een onderdeel daarvan is het energiegebruik. Met de 400 PV panelen kan het bedrijf prima in eigen stroom voorzien en blijft er ook nog wat over.  En er is nog meer ruimte (net nieuw perceel bij het bedrijf getrokken) voor additionele PV. De grootste energiepost is nu het verbruik van de eigen vloot bedrijfswagens: twee vrachtwagens en twee bestelbussen op diesel. Elk week rijden deze rond in allerlei steden in de benelux. Meestal in de binnenstad want klanten zijn vaak musea en historische gebouwen die in het centrum van veel steden liggen. In hoeverre zou groene waterstof een rol kunnen spelen in het emissieloos rijden?, vragen de broers zich af. 

Vanaf 2025 gelden in verschillende binnensteden emissiebeperkingen. En vanaf 2030 mogen er geen nieuwe dieselvoertuigen meer verkocht worden. 

Kijk eens naar het formaat van het steekkarretje links op de foto. Dan zie je pas hoe groot de glasplaten zijn …

Een van de klanten van D&O glas is het Koninklijke Planetarium Eise Eisinga. Ook in Franeker. 

 

Waterstof en vergunningen

Waterstof, Hoe dan?

Een dynamische workshop en geanimeerde gesprekken op 8 maart op EnTranCe. Rond het Thema Waterstof en vergunningen organiseerde Groene Waterstof Booster in samenwerking met project Heavenn deze workshop.  Met als kern van de workshop twee concrete cases als kapstok voor twee groepsgesprekken. Zoals een van de deelnemers zei ‘Het was geen moment stil‘. Mooie interactie’s en ruimte voor contacten.

Met een inleidende presentatie door Martin Nomden en facilitering de twee groepsgesprekken door Jerom Janssen en Dick Breteler van HyMatters. 

Twee compleet verschillende cases 

– Oosterhof Holman met een tijdelijke mobiele installatie met een kleine hoeveelheid H2 (cilinderpakketten ) in buitengebieden tegenover Staalstraal met een (toekomstige) vaste bedrijfsinstallatie waar grote hoeveelheden gas gebruikt worden in een poedercoatingsoven
– Oosterhof Holman met een project dat al loopt en funding heeft voor de komende twee jaar tegenover Staalstraal die net begonnen is met met het verkennen van waterstof inzet in de nieuwe fabriek

De andere kant van de vergunning

Waardevol om vanuit verschillende invalshoeken te kijken. Naast ondernemers ook de aanwezigheid van gemeente Stadskanaal (casus staal straal) en provincie Groningen. Want dat is de andere kant van de vergunning: naast de aanvrager en ook de verlener. 

Na de constatering dat er veel nog niet is vastgelegd – was een van de conclusies dat dat ook juist kansen biedt. 

Ruimte voor verbetering – altijd. We gaan – met de input van de deelnemers – bekijken hoe we dit format een vervolg kunnen geven. 

 

 

WaterstofMasterclass Rabobank 3 februari

Volle zaal op vrijdagmiddag in het Energy Academy Europe gebouw op de Zernikecampus. Bijna 200 zakelijke klanten van de Rabobank en een bus met ruim 30 Rabomensen uit het hele land waren bij elkaar voor een Masterclass Waterstof, met daarna netwerkborrel. Prima georganiseerd door New Energy Coalition.

Programma: Lorenzo Squintani van de Rijksuniversiteit Groningen, Eric Lücke van de Rabobank en Tineke van der Meij van EnTranCe/Hanzehogeschool/EnergyGarden. 

 

Mijn bijdrage bestond uit een korte presentatie over Groene Waterstof en waterstof gebruik en een aantal voorbeelden van ondernemers in Noord Nederland die daarmee bezig zijn (of gaan).  Daarna de HyQuiz, 10 vragen over waterstof, via Mentimeter. Hoe sneller geantwoord, des te meer punten.

Leuk om de quiz met zoveel mensen te doen (goed voor de statistiek). Het publiek van vandaag bleek behoorlijk goed ingevoerd. De winnaar was Edwin, een van de Rabomedewerkers uit de bus: die had gedurende de hele dag genoeg H2-info opgepikt, om de quiz te kunnen winnen. Prijs: echte HEAVENN – chocolaatjes. Jeroen was tweede, en Millie (met de snelste reactietijd) werd derde.

 

In de woordwolk de antwoorden van de groep : waar denk je aan als je het woord waterstof hoort.

En de vraag over de kleuren waterstof moet ik misschien herzien…
Hoewel hier het grootste deel van de deelnemers aan de quiz het met me eens was dat rode waterstof geen gangbare term is, werd dat tegengesproken door Eric Lücke. Bij zijn afrondende dankwoord bood hij Lorenzo en mij een fles rode waterstof aan. 
Wie zegt dat rode waterstof niet bestaat?

En voor ik het vergeet. Een mooie mijlpaal vandaag, zoals toegelicht door Eric , was de officiële start van een pilot in het project H2 agri. Wordt zeker vervolgd.

 

 

 

 

 

GWB – Twee HBO-recht afstudeerders bij Groningen Airport Eelde

18 januari op lokatie bij Groningen Airport Eelde (GAE) voor de eindpresentie van twee studenten HBO recht aan de Hanzehogeschool. Opdrachtgever was Jonas van Dorp, en het afstudeerproject valt onder de Groene Waterstof Booster / Innovatie werkplaats Energietransitie van EnTranCe.

Matthijs boog zich over de vraag welke wettelijke regels/ randvoorwaarden gesteld worden aan het plaatsen van een waterstof tankstation bij het vliegveld. Djordi ploos uit wat de eisen zijn voor een elektrolyseer, om waterstof te maken met stoom uit het zonnepark tussen de landingsbanen op het vliegveld. Beide afstudeerders doken diep in de regels van de nieuwe omgevingswet, een wet waarin een groot aantal milieu- en ruimtelijke ordeningwetten in worden samengevoegd. Uiterst complex, niet voor niets is de invoering al herhaaldelijk uitgesteld. 

Bij de blauwe pijl het ‘tankstation van Matthijs’; bij de rode pijl ‘ de elektrolyser van Djordi’
Links van Banner:  Matthijs Smit.  Rechts Djordi Schollema .

Zowel Matthijs als Djordi maakte een mooie compacte samenvatting van de omgevingswet. Ze slaagden erin dit met een minimum aan juridische termen te beschrijven. Zoals vaak bij nieuwe wetten (waar nog geen jurisprudentie voor is), bleek het behoorlijk lastig om voor vraagstelling van Groningen Airport Eelde meteen concrete resultaten te geven. Beide studenten konden wel een aantal aanbevelingen meegeven aan GAE. Zo is er voor het tankstation een Omgevingsvergunning nodig, een vergunning voor een milieubelastende activiteit en een vergunning voor een bouwwerk. Voor de proefopstelling van de elektrolyseer is nog geen vergunning voor een milieubelastende activiteit nodig, maar bij het opschalen naar een groter exemplaar weer wel. Binnen de hekken van het vliegveld (airside) zijn weer andere regels dan voor buiten de hekken. Nog voldoende ruimte voor nieuwe afstudeerders met vervolgopdrachten. Luchtvaartwetgeving, draagvlak omgeving.

Begin februari is de formele eindpresentatie van Matthijs en Djordi bij de Hanzehogeschool. Daarna komen de scripties beschikbaar via www.groenewaterstofbooster.nl en/ of www.kennisbank.en-tran-ce.org
Matthijs gaat verder studeren en een 1 jarige master doen. Djordi gaat eerst vakantie vieren en dan op zoek naar werk. 

 

H2 Tour Noord Nederland

Waterstof in Drie Provincies

In het kader van het festival EurosonicNoorderslag in Groningen – music meets technology- organiseerden we vanuit het Groene Waterstof Booster project in samenwerking met de gemeente Groningen een bustour langs waterstofprojecten. Met als belangrijkste doelgroep: MKB bedrijven in Noord Nederland. 

Een volle bus,  een vol programma.
Nieuwe contacten gelegd.
Bestaande relaties versterkt.
De waterstof keten in beeld.

(Bijna) de hele groep H2-reizigers. Op de foto ontbreken Jan Pereboom en Fenna van de Watering.

Met dank aan de gastlocaties: EnTranCe, DNV -lokatie energieweg, SinneWetterstof, Resato en Qbuzz.

Voor meer informatie of mogelijke ondersteuning vanuit Groene Waterstof Booster, neem contact op via de website www.groenewaterstofbooster.nl .

 

 

 

BarnTalk 11 januari: Helga van Leur – Revisited

Samen optrekken

In een volle EnergyBarn bracht Helga van Leur met gedrevenheid en aansprekende voorbeelden haar verhaal. Over weer en klimaat. Over duurzaamheid en gedrag en hoe ons brein werkt. Waarom het zo moeilijk is om je gedrag aan te passen aan iets dat zo ‘groot en ver-af’ lijkt als de verandering van het klimaat. Met een pleidooi om niet te veroordelen, om wel te blijven vragen: waarom een bedrijf/ iemand/ de politiek doet wat ie doet.  Om niet te zeggen Ja maar… Om met elkaar in contact te blijven.

 

Vandaag hebben we Morgen in Handen.
Hoe ga jij samen optrekken?

Helga van Leur, januari 2023

Revisited – van GEK naar GOK

In september 2020 gaf Helga ook een Barntalk, toen nog met zeer beperkt live publiek op anderhalve meter afstand. Barntalks zijn de maandelijkse lezingen over actuele onderwerpen bij EnTranCe, energieproeftuin van de Hanzehogeschool. Haar verhaal blijft actueel. Ik kijk uit naar een derde verhaal van Helga. Ergens begin 2024?

Hoezo van GEK naar GOK?
Zie 3e foto uit deze blog en een na laatste foto van de barntalk in 2020. 

HyNorth @ EnTranCe

Het was nat en donker.
’s Morgens vroeg 12 januari.
De wind joeg de regen horizontaal.
Auto’s met ruitenwissers in hoge stand kropen voorbij.
De verdwaalde voetganger, hield met twee handen de paraplu in bedwang.
Voorzichtig om de grootste plassen heen stappend. 
 
Daar!
In een stal brandde licht.
Er werd gepraat, handen geschud.

Koffie met ontbijt.

Dit was de setting van het HyNorth ontbijt van 12 januari. In de EnergyBarn op EnTranCe, georganiseerd door iTanks. Zoals elke tweede donderdag van de maand . Lengte 1,5 -2 uur.  Ontbijten, netwerken, kennis delen, thema waterstof. Ongeveer 50 aanwezigen, van bedrijven en organisaties uit Noord Nederland. Met presentaties van Marcel Koenis, business development directeur van EnTranCe, Rene Schutte, directeur HyNorth, en Lorenzo – er zijn er maar twee van in de wereld – Squintani , hoogleraar energierecht bij de Rijksuniversiteit Groningen.

 
 

2022 – Een betonblok in een schijnbaar rustige wereldvijver

2022

In 2022 zijn de strikte coronamaatregelen uit beeld geraakt. In Nederland zijn de meeste mensen gevaccineerd of hebben Corona gehad. Wat blijft is dat een groot deel van de werkenden deels vanuit huis blijft werken: een blijvende verandering.  Dat is een positieve uitkomst van Corona voor het milieu.
24 februari 2022 is de datum waarop de wereld veranderde. Onvoorstelbaar, een oorlog zo dichtbij, met ingrijpende gevolgen voor Oekraïne, met uitstraling naar de rest van de wereld. Een betonblok in een schijnbaar rustige wereldvijver. De energiewereld is -blijvend- veranderd. De druk om snel-ler te verduurzamen, te diversificeren, te besparen is hoog. Net als de roep om gekwalificeerde medewerkers, in zorg, in techniek, in energie. 
Voor EnergyGardenNL was 2022 (weer) een jaar van vooral waterstof.

Groene Waterstof Booster – NEC en Hanzehogeschool

Ook in 2022 is EnergyGardenNL actief in het project Groene  Waterstof Booster, een samenwerking van 12 partijen in Noord Nederland. Onze bijdrage bestaat uit het verbinden van MKB in Noord Nederland -met een (mogelijke) waterstofvraag- met expertise uit het consortium.  Via een vouchertraject, via kennisoverdracht, via netwerkactiviteiten.  Zie kaart.

Deelnemers uit 4 branches workshop Hoge temperaturen bij DNV.
KENNISOVERDRACHT – ENERGIETRANSITIE – HANZE

De eerste module voor de minor Energy Markers aan de Hanze Hogeschool is een inleiding in de energiewereld. Het zijn vooral studenten recht, economie of bedrijfskunde. In de collegeserie gaf EnergyGardenNL de studenten een inkijkje in de wereld van (hernieuwbare) energie: een beetje zon, beetje wind, beetje biomassa, beetje waterstof. Leuke groep van 12 studenten met 11 nationaliteiten! 

Kennisoverdracht WATERstof – Hanze (Pro)

Vanuit Hanze Pro zijn verschillende waterstofopleidingen voor professionals ontwikkeld.  Bij de (3,5 daagse ) opleiding over het ontwerpen van veilige  waterstofinstallaties verzorgt EnergyGardenNL het eerste dagdeel. Wat is waterstof, wat zijn de eigenschappen (vergeleken met dat andere gas: aardgas), waar moet ik op letten wat betreft veiligheid, en waar gebruik ik waterstof eigenlijk voor.   Deelnemers aan de training komen vanuit netwerkbedrijven, consultants, technische bedrijven en overheden en zorgen samen voor een interactieve setting. 

Organisatie Symposium  Organisatie van Energie Innovatie – DNV/GasTerra/Gasunie/Hanzehogeschool

In mei 2022 organiseerde EnergyGardenNL een symposium over de organisatie van energie-innovatie. Met als basis de lessen die geleerd zijn in de vorige ronde van de energietransitie zestig jaar geleden: aardgas ‘veroverde’ in een paar jaar vrijwel de hele Nederlandse markt voor warmte en een flink deel voor stroom. Keynotes, gefaciliteerde workshop, posters en parika-sokken.

Twee eminences grise: Wim van Gemert en Pierre Bartholomeus
Waterstofmiddagen – NEC

New Energy Coalition organiseert voor organisaties korte bijeenkomsten over waterstof. Vaak met een presentatie van Julio Garcia als ‘keynote’ en een blik in de VR wereld van waterstof. Vanuit EnergyGardenNL is ook in 2022 een bijdrage aan het interactieve gedeelte gegeven door het faciliteren van een H2-clinic: in tweetallen zelf waterstof maken. Kan ook op lokatie.

Kennisoverdracht – WAterstof – k4s

Voor de tweede keer een (vrijwillige) bijdrage geleverd aan een on line training over energietransitie. Opgezet door K4S, knowledge for sharing, een mooi initiatief van 4 voormalige studenten van de Europese energiemaster SeSym. Nu allemaal werkzaam in de hernieuwbare energiewereld en gedreven om hun kennis aan anderen over te dragen. Mijn collega gaat over waterstof. 
Het derde programma zal in feb-maart 2023 draaien. 

Hoofdrol in Educatief filmpje over waterstof – FORUM  

Forum Groningen maakt educatieve filmpjes voor primaire onderwijs , groep 5-8, over uiteenlopende onderwerpen onder de naam FFserieus. In december 2021 werkte ik mee aan de opnamen voor een filmpje over waterstof, premiere in januari 2022. Zie ook hier.

Energy Leaders Drenthe

ELD

Energy Leaders Drenthe  is een samenwerking tussen de energiecoördinatoren van Drentse Industriebedrijven, de 40 grootste energieverbruikers in de provincie. Het netwerk van energiecoördinatoren buigt zich over om de uitdagingen van de energietransitie en netwerk deelt kennis en informatie over energiemaatregelen en besparingsmogelijkheden.
4-5 x per jaar komen de coördinatoren bij elkaar, op de lokatie van een van de deelnemers om met elkaar en  met experts vanuit verschillende invalshoeken over kansen voor de verdere verduurzaming van hun bedrijven te spreken. 


In oktober was er een bijeenkomst rond het thema stoom; de laatste bijeenkomst van 2022 werd op 9 december 2022 georganiseerd bij GETEC in Emmen. Het thema was deze keer waterstof. Vanuit de Groene Waterstof Booster schoof ik aan.

Programma: Presentatie getec en 4 workshops

Toelichting over GETEC, voorgeschiedenis, visie op energie en circulariteit, hoog innovatief in energie, de toekomst. Allemaal kwam dit langs in het verhaal van Hendrik van der Ploeg, Managing director van Getec Park Emmen. 

“Zie mij maar als burgemeester van het dorp GETEC. En de directeuren van de bedrijven hier op lokatie zijn dan de wethouders. “, aldus Hendrik.

Over energieverbruik: op het hele terrein verbruiken de bewoners samen 100 miljoen kuub aardgas / jaar. Hetzelfde getal als in 1990. Is er dan niets veranderd? Jawel: met deze hoeveelheid aardgas wordt nu 5 x zo veel ton product geleverd, dus er zijn enorme efficiency verbeteringen bereikt. Met twee WKK=centrales op eigen terrein wekt GETEC een belangrijk deel van eigen stroom – en warmte behoefte op. In september 2022 werd de omschakeling van het terrein (van Hoogcalorisch naar laag calorisch ) aardgas afgerond, met GETEC Park als 1 van de bedrijven die op last van de overheid verplicht moesten overschakelen op laag calorisch gas. 

Voor de komende jaren is de grote uitdaging zowel de energie behoefte als de grondstoffen behoefte te verduurzamen. Voor GETEC en voor alle bedrijven in het park. Als transitiebrandstof gaat het industriepark de ko,enmde 12 jaar bio-coal gebruiken: geperste houten korrels (ziet eruit als cavia voer) , gemaakt van het jaarlijkse snoeiafval uit bossen/ van bomen in een cirkel van 80 km rond Emmen. Het betreft biomassa uit verticaal gezaagd hout (=onderhoud) en niet horizontaal gezaagd hout (=omzagen)

Rondleiding: waterstof voorbereid

In twee groepen gingen we rond over het terrein van GETEC Park Emmen. Ooit  begin 50er jaren opgezet onder de vlag van Marshall hulp in Nederland, eerst AKU, toen Enka, Akzo, EmmTec en nu GETEC. 70 jaar geleden, in 1952, startte de AKU in Emmen met de productie van het destijds vernieuwende nylongaren. In de loop der jaren is het park gegroeid naar een industriële productieomgeving met omvangrijke voorzieningen en faciliteiten. De vestiging van toonaangevende innovatieve bedrijven maken het park tot een belangrijk productie- en competentiecluster voor productie en recycling van polymeren.

Onze rondleider Tjisse Noordhuis, noemde zichzelf een van de waterstof-believers bij GETEC, en drijvende kracht aan het realiseren van een waterstofleiding (15″) over het hele terrein. In de toekomst kan daar 100% waterstof worden aangevoerd vanuit het GZI-Next terrein (Alleen een klein stukje verbinding van een paar meter  ontbreekt nog). De waterstof wordt dan -tot een maximum van 18%- bijgemengd met aardgas dat gestookt wordt in de twee WKK-centrales (Warmtekracht centrales) op het terrein. 

Eikenboom

Onze rondleider Tjisse vertelt dat de twee WKK’s 20 jaar geleden werden gebouwd, de ene met turbine en generator in elkaars verlengde. De tweede met een haakse bocht tussen de turbine en generator. Waarom? Het ontwerp van e tweede WKK werd aangepast omdat er anders een monumentale eikenboom gekapt zou moeten worden. De boom staat er nog mooi te wezen, zie foto. Zouden we dat nu ook nog doen? Of misschien wel: alweer?

workshops

Na twee korte presentaties van Jörg Gigler (TKI nieuw gas) en Marike Hoekstra van de provincie Drente gingen we over naar het laatste programma onderdeel dat bestond  bestond uit 4 workshops parallel, in 2 rondes. Iedereen kon dus 2 van de 4 workshops bezoeken. Maarten Bunnik van EnergieFondsDrenthe over financiering van energiemaatregelen, met de focus op hoe de energiecoordinator daar intern het bedrijf goedkeuring voor krijgt. Jerom Janssen van HyMatters over een watersof quickscan, wat is het en welk type vragen wordt dan beantwoord wordt. Ruud Vink van ElecHydro  en Jan van Opstal over meerdere invalshoeken om naar een energievraagstuk te kijken  en Peter Veldman van Zeta Energy Systems over ammoniak als alternatieve waterstofhoudende groene brandstof.

Groene Waterstof Booster

Deze bijeenkomst was een goede gelegenheid om de mogelijkheden van Groene Waterstof Booster onder de aandacht te brengen van een groep Drentse bedrijven: vouchertraject voor MKB bedrijven in NoordNederland en kennisdeling door ‘waterstof’ opleidingen (*). Nieuwe contactmogelijkheden. Mooi om te zien dat naast de vele nieuwe gezichten er ook een paar bekenden waren: er waren maar liefst drie ondernemers aanwezig die al betrokken zijn bij een voucher traject onder de vlag van Groene Waterstof Booster.  (Grote grijns). Kijk maar op de eerste foto -met de logo’s-  of je herkent welke dat zijn. 

Nieuwjaarsvoornemen: in de eerst paar maanden van 2023 een paar van deze  nieuwe Drentsche logo’s toevoegen aan de samenwerking met Groene Waterstof Booster. Wie weet Rademakers gieterij (ik weet nu waarom putdeksel verplicht rond zijn!) of VEPA, meubelfabrikant, actief bezig met verduurzamen.

(*) bijvoorbeeld de nieuwe cursus van de Hanzehogeschool (drie dagdelen) Waterstof – energierecht en veiligheidswetgeving of een van de trainingen van Noorderpoort collega, zoals de Orientatiecursus waterstof Technologie (7 weken)

HyNorth in het hoge noorden

De laatste bijeenkomst van Good Morning HyNorth i.s.m. iTanks dit jaar was in kerstsfeer. We waren met ruim 70 mensen uit de energiewereld te gast bij de Eemscentrale van Engie in het uiterste noorden van het land. 

Geen staand ontbijt deze keer, maar fraai gedekte ontbijttafels. En een   boeiend programma met eerst een bijdrage van Engie’s Gregory Bartholome, projectleider van de elektrolyser projecten van EnGie in de Eemshaven: HyNetherlands.  De eerste fase, 100 MW, gaat gebouwd worden op het terrein direct naast de huidige Eemscentrale (linksvoor op bovenstaande foto).

De kern van HyNetherlands, fase 1, is het bouwen van een 100 MW hernieuwbare waarde keten. Naast de electrolyser bij EnGie wordt een CO2 afvanginstallatie geïntegreerd in huidige afvalrecycling plants van buurman EEW (Energy from Waste). Een andere buurman, OCI, gaat 70% van de groene waterstof van Engie’s 100 MW plant  en de biogene CO2 van EEW gebruiken om duurzame methanol te produceren. Deze duurzame grondstof wordt per schip afgevoerd.

Rene Schutte praat ons bij over HyNorth, de brief die op 6 december namens 50 noordelijke organisaties naar minister Jette is gestuurd en het ketenprojectplan waar HyNorth aan werkt (gepland gereed februari 2023).

” Ik spreek liever over ketenprojectplan dan over business case.” Rene Schutte.

Het plenaire deel vervolgde met drie korte pitches, o.a. van Guido Dalessi van Elestor , Sander Roosjen van Koedood Marine Group en Astrid Hartwijk van Corre Energy. Over opslag in een flow maatschappij, innovatieve energie oplossingen bij de binnenscheepvaart, zoals een 20 kW systeem dat -on demand- H2 produceert uit KaliumBoor Hydride voor een brandstofcel en opslag energie dmv gecomprimeerde lucht in een zout caverne.

Daarna koffie voor wie wilde of eerst een rondleiding. Van onder (binnen) in de electriciteitscentrale tot op het dak ruim 53 meter hoog met wijdse uitzichten. Met een uitstapje naar de controle kamer, weer retour naar de zaal naar de laatste netwerkers. Prima geregeld door de organisatoren en de host Engie!