GWB – Twee HBO-recht afstudeerders bij Groningen Airport Eelde

18 januari op lokatie bij Groningen Airport Eelde (GAE) voor de eindpresentie van twee studenten HBO recht aan de Hanzehogeschool. Opdrachtgever was Jonas van Dorp, en het afstudeerproject valt onder de Groene Waterstof Booster / Innovatie werkplaats Energietransitie van EnTranCe.

Matthijs boog zich over de vraag welke wettelijke regels/ randvoorwaarden gesteld worden aan het plaatsen van een waterstof tankstation bij het vliegveld. Djordi ploos uit wat de eisen zijn voor een elektrolyseer, om waterstof te maken met stoom uit het zonnepark tussen de landingsbanen op het vliegveld. Beide afstudeerders doken diep in de regels van de nieuwe omgevingswet, een wet waarin een groot aantal milieu- en ruimtelijke ordeningwetten in worden samengevoegd. Uiterst complex, niet voor niets is de invoering al herhaaldelijk uitgesteld. 

Bij de blauwe pijl het ’tankstation van Matthijs’; bij de rode pijl ‘ de elektrolyser van Djordi’
Links van Banner:  Matthijs Smit.  Rechts Djordi Schollema .

Zowel Matthijs als Djordi maakte een mooie compacte samenvatting van de omgevingswet. Ze slaagden erin dit met een minimum aan juridische termen te beschrijven. Zoals vaak bij nieuwe wetten (waar nog geen jurisprudentie voor is), bleek het behoorlijk lastig om voor vraagstelling van Groningen Airport Eelde meteen concrete resultaten te geven. Beide studenten konden wel een aantal aanbevelingen meegeven aan GAE. Zo is er voor het tankstation een Omgevingsvergunning nodig, een vergunning voor een milieubelastende activiteit en een vergunning voor een bouwwerk. Voor de proefopstelling van de elektrolyseer is nog geen vergunning voor een milieubelastende activiteit nodig, maar bij het opschalen naar een groter exemplaar weer wel. Binnen de hekken van het vliegveld (airside) zijn weer andere regels dan voor buiten de hekken. Nog voldoende ruimte voor nieuwe afstudeerders met vervolgopdrachten. Luchtvaartwetgeving, draagvlak omgeving.

Begin februari is de formele eindpresentatie van Matthijs en Djordi bij de Hanzehogeschool. Daarna komen de scripties beschikbaar via www.groenewaterstofbooster.nl en/ of www.kennisbank.en-tran-ce.org
Matthijs gaat verder studeren en een 1 jarige master doen. Djordi gaat eerst vakantie vieren en dan op zoek naar werk. 

 

H2 Tour Noord Nederland

Waterstof in Drie Provincies

In het kader van het festival EurosonicNoorderslag in Groningen – music meets technology- organiseerden we vanuit het Groene Waterstof Booster project in samenwerking met de gemeente Groningen een bustour langs waterstofprojecten. Met als belangrijkste doelgroep: MKB bedrijven in Noord Nederland. 

Een volle bus,  een vol programma.
Nieuwe contacten gelegd.
Bestaande relaties versterkt.
De waterstof keten in beeld.

(Bijna) de hele groep H2-reizigers. Op de foto ontbreken Jan Pereboom en Fenna van de Watering.

Met dank aan de gastlocaties: EnTranCe, DNV -lokatie energieweg, SinneWetterstof, Resato en Qbuzz.

Voor meer informatie of mogelijke ondersteuning vanuit Groene Waterstof Booster, neem contact op via de website www.groenewaterstofbooster.nl .

 

 

 

BarnTalk 11 januari: Helga van Leur – Revisited

Samen optrekken

In een volle EnergyBarn bracht Helga van Leur met gedrevenheid en aansprekende voorbeelden haar verhaal. Over weer en klimaat. Over duurzaamheid en gedrag en hoe ons brein werkt. Waarom het zo moeilijk is om je gedrag aan te passen aan iets dat zo ‘groot en ver-af’ lijkt als de verandering van het klimaat. Met een pleidooi om niet te veroordelen, om wel te blijven vragen: waarom een bedrijf/ iemand/ de politiek doet wat ie doet.  Om niet te zeggen Ja maar… Om met elkaar in contact te blijven.

 

Vandaag hebben we Morgen in Handen.
Hoe ga jij samen optrekken?

Helga van Leur, januari 2023

Revisited – van GEK naar GOK

In september 2020 gaf Helga ook een Barntalk, toen nog met zeer beperkt live publiek op anderhalve meter afstand. Barntalks zijn de maandelijkse lezingen over actuele onderwerpen bij EnTranCe, energieproeftuin van de Hanzehogeschool. Haar verhaal blijft actueel. Ik kijk uit naar een derde verhaal van Helga. Ergens begin 2024?

Hoezo van GEK naar GOK?
Zie 3e foto uit deze blog en een na laatste foto van de barntalk in 2020. 

HyNorth @ EnTranCe

Het was nat en donker.
’s Morgens vroeg 12 januari.
De wind joeg de regen horizontaal.
Auto’s met ruitenwissers in hoge stand kropen voorbij.
De verdwaalde voetganger, hield met twee handen de paraplu in bedwang.
Voorzichtig om de grootste plassen heen stappend. 
 
Daar!
In een stal brandde licht.
Er werd gepraat, handen geschud.

Koffie met ontbijt.

Dit was de setting van het HyNorth ontbijt van 12 januari. In de EnergyBarn op EnTranCe, georganiseerd door iTanks. Zoals elke tweede donderdag van de maand . Lengte 1,5 -2 uur.  Ontbijten, netwerken, kennis delen, thema waterstof. Ongeveer 50 aanwezigen, van bedrijven en organisaties uit Noord Nederland. Met presentaties van Marcel Koenis, business development directeur van EnTranCe, Rene Schutte, directeur HyNorth, en Lorenzo – er zijn er maar twee van in de wereld – Squintani , hoogleraar energierecht bij de Rijksuniversiteit Groningen.

 
 

2022 – Een betonblok in een schijnbaar rustige wereldvijver

2022

In 2022 zijn de strikte coronamaatregelen uit beeld geraakt. In Nederland zijn de meeste mensen gevaccineerd of hebben Corona gehad. Wat blijft is dat een groot deel van de werkenden deels vanuit huis blijft werken: een blijvende verandering.  Dat is een positieve uitkomst van Corona voor het milieu.
24 februari 2022 is de datum waarop de wereld veranderde. Onvoorstelbaar, een oorlog zo dichtbij, met ingrijpende gevolgen voor Oekraïne, met uitstraling naar de rest van de wereld. Een betonblok in een schijnbaar rustige wereldvijver. De energiewereld is -blijvend- veranderd. De druk om snel-ler te verduurzamen, te diversificeren, te besparen is hoog. Net als de roep om gekwalificeerde medewerkers, in zorg, in techniek, in energie. 
Voor EnergyGardenNL was 2022 (weer) een jaar van vooral waterstof.

Groene Waterstof Booster – NEC en Hanzehogeschool

Ook in 2022 is EnergyGardenNL actief in het project Groene  Waterstof Booster, een samenwerking van 12 partijen in Noord Nederland. Onze bijdrage bestaat uit het verbinden van MKB in Noord Nederland -met een (mogelijke) waterstofvraag- met expertise uit het consortium.  Via een vouchertraject, via kennisoverdracht, via netwerkactiviteiten.  Zie kaart.

Deelnemers uit 4 branches workshop Hoge temperaturen bij DNV.
KENNISOVERDRACHT – ENERGIETRANSITIE – HANZE

De eerste module voor de minor Energy Markers aan de Hanze Hogeschool is een inleiding in de energiewereld. Het zijn vooral studenten recht, economie of bedrijfskunde. In de collegeserie gaf EnergyGardenNL de studenten een inkijkje in de wereld van (hernieuwbare) energie: een beetje zon, beetje wind, beetje biomassa, beetje waterstof. Leuke groep van 12 studenten met 11 nationaliteiten! 

Kennisoverdracht WATERstof – Hanze (Pro)

Vanuit Hanze Pro zijn verschillende waterstofopleidingen voor professionals ontwikkeld.  Bij de (3,5 daagse ) opleiding over het ontwerpen van veilige  waterstofinstallaties verzorgt EnergyGardenNL het eerste dagdeel. Wat is waterstof, wat zijn de eigenschappen (vergeleken met dat andere gas: aardgas), waar moet ik op letten wat betreft veiligheid, en waar gebruik ik waterstof eigenlijk voor.   Deelnemers aan de training komen vanuit netwerkbedrijven, consultants, technische bedrijven en overheden en zorgen samen voor een interactieve setting. 

Organisatie Symposium  Organisatie van Energie Innovatie – DNV/GasTerra/Gasunie/Hanzehogeschool

In mei 2022 organiseerde EnergyGardenNL een symposium over de organisatie van energie-innovatie. Met als basis de lessen die geleerd zijn in de vorige ronde van de energietransitie zestig jaar geleden: aardgas ‘veroverde’ in een paar jaar vrijwel de hele Nederlandse markt voor warmte en een flink deel voor stroom. Keynotes, gefaciliteerde workshop, posters en parika-sokken.

Twee eminences grise: Wim van Gemert en Pierre Bartholomeus
Waterstofmiddagen – NEC

New Energy Coalition organiseert voor organisaties korte bijeenkomsten over waterstof. Vaak met een presentatie van Julio Garcia als ‘keynote’ en een blik in de VR wereld van waterstof. Vanuit EnergyGardenNL is ook in 2022 een bijdrage aan het interactieve gedeelte gegeven door het faciliteren van een H2-clinic: in tweetallen zelf waterstof maken. Kan ook op lokatie.

Kennisoverdracht – WAterstof – k4s

Voor de tweede keer een (vrijwillige) bijdrage geleverd aan een on line training over energietransitie. Opgezet door K4S, knowledge for sharing, een mooi initiatief van 4 voormalige studenten van de Europese energiemaster SeSym. Nu allemaal werkzaam in de hernieuwbare energiewereld en gedreven om hun kennis aan anderen over te dragen. Mijn collega gaat over waterstof. 
Het derde programma zal in feb-maart 2023 draaien. 

Hoofdrol in Educatief filmpje over waterstof – FORUM  

Forum Groningen maakt educatieve filmpjes voor primaire onderwijs , groep 5-8, over uiteenlopende onderwerpen onder de naam FFserieus. In december 2021 werkte ik mee aan de opnamen voor een filmpje over waterstof, premiere in januari 2022. Zie ook hier.

Energy Leaders Drenthe

ELD

Energy Leaders Drenthe  is een samenwerking tussen de energiecoördinatoren van Drentse Industriebedrijven, de 40 grootste energieverbruikers in de provincie. Het netwerk van energiecoördinatoren buigt zich over om de uitdagingen van de energietransitie en netwerk deelt kennis en informatie over energiemaatregelen en besparingsmogelijkheden.
4-5 x per jaar komen de coördinatoren bij elkaar, op de lokatie van een van de deelnemers om met elkaar en  met experts vanuit verschillende invalshoeken over kansen voor de verdere verduurzaming van hun bedrijven te spreken. 


In oktober was er een bijeenkomst rond het thema stoom; de laatste bijeenkomst van 2022 werd op 9 december 2022 georganiseerd bij GETEC in Emmen. Het thema was deze keer waterstof. Vanuit de Groene Waterstof Booster schoof ik aan.

Programma: Presentatie getec en 4 workshops

Toelichting over GETEC, voorgeschiedenis, visie op energie en circulariteit, hoog innovatief in energie, de toekomst. Allemaal kwam dit langs in het verhaal van Hendrik van der Ploeg, Managing director van Getec Park Emmen. 

“Zie mij maar als burgemeester van het dorp GETEC. En de directeuren van de bedrijven hier op lokatie zijn dan de wethouders. “, aldus Hendrik.

Over energieverbruik: op het hele terrein verbruiken de bewoners samen 100 miljoen kuub aardgas / jaar. Hetzelfde getal als in 1990. Is er dan niets veranderd? Jawel: met deze hoeveelheid aardgas wordt nu 5 x zo veel ton product geleverd, dus er zijn enorme efficiency verbeteringen bereikt. Met twee WKK=centrales op eigen terrein wekt GETEC een belangrijk deel van eigen stroom – en warmte behoefte op. In september 2022 werd de omschakeling van het terrein (van Hoogcalorisch naar laag calorisch ) aardgas afgerond, met GETEC Park als 1 van de bedrijven die op last van de overheid verplicht moesten overschakelen op laag calorisch gas. 

Voor de komende jaren is de grote uitdaging zowel de energie behoefte als de grondstoffen behoefte te verduurzamen. Voor GETEC en voor alle bedrijven in het park. Als transitiebrandstof gaat het industriepark de ko,enmde 12 jaar bio-coal gebruiken: geperste houten korrels (ziet eruit als cavia voer) , gemaakt van het jaarlijkse snoeiafval uit bossen/ van bomen in een cirkel van 80 km rond Emmen. Het betreft biomassa uit verticaal gezaagd hout (=onderhoud) en niet horizontaal gezaagd hout (=omzagen)

Rondleiding: waterstof voorbereid

In twee groepen gingen we rond over het terrein van GETEC Park Emmen. Ooit  begin 50er jaren opgezet onder de vlag van Marshall hulp in Nederland, eerst AKU, toen Enka, Akzo, EmmTec en nu GETEC. 70 jaar geleden, in 1952, startte de AKU in Emmen met de productie van het destijds vernieuwende nylongaren. In de loop der jaren is het park gegroeid naar een industriële productieomgeving met omvangrijke voorzieningen en faciliteiten. De vestiging van toonaangevende innovatieve bedrijven maken het park tot een belangrijk productie- en competentiecluster voor productie en recycling van polymeren.

Onze rondleider Tjisse Noordhuis, noemde zichzelf een van de waterstof-believers bij GETEC, en drijvende kracht aan het realiseren van een waterstofleiding (15″) over het hele terrein. In de toekomst kan daar 100% waterstof worden aangevoerd vanuit het GZI-Next terrein (Alleen een klein stukje verbinding van een paar meter  ontbreekt nog). De waterstof wordt dan -tot een maximum van 18%- bijgemengd met aardgas dat gestookt wordt in de twee WKK-centrales (Warmtekracht centrales) op het terrein. 

Eikenboom

Onze rondleider Tjisse vertelt dat de twee WKK’s 20 jaar geleden werden gebouwd, de ene met turbine en generator in elkaars verlengde. De tweede met een haakse bocht tussen de turbine en generator. Waarom? Het ontwerp van e tweede WKK werd aangepast omdat er anders een monumentale eikenboom gekapt zou moeten worden. De boom staat er nog mooi te wezen, zie foto. Zouden we dat nu ook nog doen? Of misschien wel: alweer?

workshops

Na twee korte presentaties van Jörg Gigler (TKI nieuw gas) en Marike Hoekstra van de provincie Drente gingen we over naar het laatste programma onderdeel dat bestond  bestond uit 4 workshops parallel, in 2 rondes. Iedereen kon dus 2 van de 4 workshops bezoeken. Maarten Bunnik van EnergieFondsDrenthe over financiering van energiemaatregelen, met de focus op hoe de energiecoordinator daar intern het bedrijf goedkeuring voor krijgt. Jerom Janssen van HyMatters over een watersof quickscan, wat is het en welk type vragen wordt dan beantwoord wordt. Ruud Vink van ElecHydro  en Jan van Opstal over meerdere invalshoeken om naar een energievraagstuk te kijken  en Peter Veldman van Zeta Energy Systems over ammoniak als alternatieve waterstofhoudende groene brandstof.

Groene Waterstof Booster

Deze bijeenkomst was een goede gelegenheid om de mogelijkheden van Groene Waterstof Booster onder de aandacht te brengen van een groep Drentse bedrijven: vouchertraject voor MKB bedrijven in NoordNederland en kennisdeling door ‘waterstof’ opleidingen (*). Nieuwe contactmogelijkheden. Mooi om te zien dat naast de vele nieuwe gezichten er ook een paar bekenden waren: er waren maar liefst drie ondernemers aanwezig die al betrokken zijn bij een voucher traject onder de vlag van Groene Waterstof Booster.  (Grote grijns). Kijk maar op de eerste foto -met de logo’s-  of je herkent welke dat zijn. 

Nieuwjaarsvoornemen: in de eerst paar maanden van 2023 een paar van deze  nieuwe Drentsche logo’s toevoegen aan de samenwerking met Groene Waterstof Booster. Wie weet Rademakers gieterij (ik weet nu waarom putdeksel verplicht rond zijn!) of VEPA, meubelfabrikant, actief bezig met verduurzamen.

(*) bijvoorbeeld de nieuwe cursus van de Hanzehogeschool (drie dagdelen) Waterstof – energierecht en veiligheidswetgeving of een van de trainingen van Noorderpoort collega, zoals de Orientatiecursus waterstof Technologie (7 weken)

HyNorth in het hoge noorden

De laatste bijeenkomst van Good Morning HyNorth i.s.m. iTanks dit jaar was in kerstsfeer. We waren met ruim 70 mensen uit de energiewereld te gast bij de Eemscentrale van Engie in het uiterste noorden van het land. 

Geen staand ontbijt deze keer, maar fraai gedekte ontbijttafels. En een   boeiend programma met eerst een bijdrage van Engie’s Gregory Bartholome, projectleider van de elektrolyser projecten van EnGie in de Eemshaven: HyNetherlands.  De eerste fase, 100 MW, gaat gebouwd worden op het terrein direct naast de huidige Eemscentrale (linksvoor op bovenstaande foto).

De kern van HyNetherlands, fase 1, is het bouwen van een 100 MW hernieuwbare waarde keten. Naast de electrolyser bij EnGie wordt een CO2 afvanginstallatie geïntegreerd in huidige afvalrecycling plants van buurman EEW (Energy from Waste). Een andere buurman, OCI, gaat 70% van de groene waterstof van Engie’s 100 MW plant  en de biogene CO2 van EEW gebruiken om duurzame methanol te produceren. Deze duurzame grondstof wordt per schip afgevoerd.

Rene Schutte praat ons bij over HyNorth, de brief die op 6 december namens 50 noordelijke organisaties naar minister Jette is gestuurd en het ketenprojectplan waar HyNorth aan werkt (gepland gereed februari 2023).

” Ik spreek liever over ketenprojectplan dan over business case.” Rene Schutte.

Het plenaire deel vervolgde met drie korte pitches, o.a. van Guido Dalessi van Elestor , Sander Roosjen van Koedood Marine Group en Astrid Hartwijk van Corre Energy. Over opslag in een flow maatschappij, innovatieve energie oplossingen bij de binnenscheepvaart, zoals een 20 kW systeem dat -on demand- H2 produceert uit KaliumBoor Hydride voor een brandstofcel en opslag energie dmv gecomprimeerde lucht in een zout caverne.

Daarna koffie voor wie wilde of eerst een rondleiding. Van onder (binnen) in de electriciteitscentrale tot op het dak ruim 53 meter hoog met wijdse uitzichten. Met een uitstapje naar de controle kamer, weer retour naar de zaal naar de laatste netwerkers. Prima geregeld door de organisatoren en de host Engie!

 

 

Hydrohub

Eind november, een andere afspraak viel uit, mooie tijd om een rondleiding te krijgen van collega Ted. Hij is een van de EnTranCe collega’s die actief betrokken is bij het Hydrohub project.  Bij aanvang ook wel ‘megawatt test centre ‘ genoemd. Op de Energieproeftuin van de Hanzehogeschool is een stuk van het terrein nog extra afgeslotenen met hekken. Hier worden twee electrolysers, 1 PEM en 1 alkaline geïnstalleerd. Aan de  PEM van TNO, een experimentele opstelling, wordt nog gewerkt. De alkaline, via Siemens, is commercieel op de markt, en gekocht in China. Voordeel is: alles zit al mooi ingebouwd in de zeecontainer. Nadeel: beschrijvingen/ handleidingen in het Chinees, en ook de Chinese schroefdraden voor de aansluitingen naar buiten de container bleken een andere maatvoering te hebben dan de Europese. Dus speciale tussen stukjes maken. Langzaam maar zeker worden de stappen gezet om de testopstellingen ook daadwerkelijk in bedrijf te krijgen. Zover is het nog niet, maar er is al veel wel aanwezig. Ondanks Corona, extreem lange levertijden, onverwachte knelpunten.

toegang-HH-terrein

Afbeelding 1 van 7

Toegang Hydrohub terrein

Omdat de electrolysers nog niet opgestart zijn konden we ook in een van de containers kijken, die van de alkaline electrolyser. Hart van de electrolyser is de stack waar water wordt gesplitst in waterstof en zuurstof mbt electriciteit. De stack is zo’n 30 cm breed en 1, 60 meter hoog. Daarom heen, electronica, een gassensysteem, een watersysteem, allemaal in verschillende compartimenten van de zeecontainer, explosieveilig (EX) waar nodig. Buiten de containers alle aan en afvoerleidingen en kabels, een kelder met tank om de loogoplossing van de alkaline electrolyser in op te vangen igv nood, noodsystemen, electrische filtersystemen, om te voorkomen dat schakelen van de electrolyser een storend effect heeft op het naburige stroomnet van EnTranCe en omliggende bedrijven. De grote ‘utilities’ ruimte waar het gedemineraliseerde water wordt gemaakt voor de electrolysers is buiten de Hydrohub hekken geplaatst,  wel op terrein van preoftuin. 

Waterstof in het Forum

Op 24 november was er in Forum Groningen een Kenniscafe bijeenkomst rond het thema Waterstof. Met vier sprekers en en gespreksleider. De bijeenkomst is nog via de opname te bekijken. Zie link. Heb je niet zo veel tijd om de hele sessie te bekijken, kijk dan naar het begin waar de sprekers worden voorgesteld en naar het stukje tussen 1:10 en 1:16 . Daar geven de deskundigen een korte statement van de rol en plaats van waterstof in het energiesysteem van de toekomst. Correctie: energie – en grondstoffen systeem.

Opslagtypes

Energieopslag in alle soorten en maten is een van de ‘enablers’ van ons toekomstige energiesysteem met veel hernieuwbare energie in de mix. Productie van energie uit zon en wind laat zich beperkt  voorspellen en  past vaak niet op patronen van het gebruik van de energie. Op 15 november nam ik deel aan een interessant webinar, georganiseerd vanuit het programma verduurzaming industrie. Deze keer over energieopslag. 

Presentatie door Jacques van der Worp. 
Drie ondernemers, drie verhalen, drie opslagmethodieken.

Karin Husmann van S4 Energy vertelt over  Kinext : opslag van  bewegingsenergie in vliegwielen.  Geschikt voor korte perioden van hoog vermogen,  zeer snel regelbaar, denk aan milliseconden.  Belangrijke inzet als ondersteuning voor de FCR (frequency containment reserve). Het doel van de FCR is frequentieverstoringen in het gehele (internationaal) gekoppelde hoogspanningsnet te stabiliseren, ongeacht de oorzaak en locatie van de verstoringen. 50 Hz moet 50 Hz blijven en niet een tikkie meer of tikkie minder. S4 energy bouwt de systemen ook zelf; de inzet is tegelijkertijd  niche en  breed. 

Arne Eindhoven vertelde over Baas, of beter BaaS, battery as a service.  Over elektriciteitsopslag en het geven van een 2e leven aan lood accus’s uit datacentra. Deze worden al na 4 jaar vervangen, terwijl ze nog een levensduur (en vaak garantie ) hebben tot 25 jaar. De accu’s worden door BaaS, ingebouwd in containers voor off grid stroomtoepassingen, voor het elektrificeren van horeca keukens of het realiseren van laadpalen bij bedrijven.  Daarna gaan ze alsnog de recycling in, waar 100% van het lood, en ook vrijwel alle andere materialen kan worden teruggewonnen. Of beter: moet worden teruggewonnen,  in lijn met Europese regelgeving. 

Als derde Antti Rantala van  het Finse bedrijf Tankki over koudeopslag. In enorm hoge metale silo’s is een grote inwendige spiraal gedraaid van dunne pijp met in totaal liefst 8 km lengte  van die pijp. De tanks zijn goed geïsoleerd en worden gebruikt om koude in op te slaan, in de vorm van een laagje ijs, tot 4 cm dik aan de buitenkant van de spiraal gewonden pijp. Door de laag ijs te laten smelten en weer aangroeien kan energie opgeslagen of onttrokken worden. Er kan 7 MWh worden opgeslagen in 1 tank. 

Je kunt het hele webinar terug zien op de website www.verduurzamingindustrie.nl  vanaf 24 nov 2022. Daar vind je ook de links/ presentaties van de eerdere webinars uit de serie. 

Mooie van deze serie vind ik dat je rond een thema steeds weer een paar nieuwe concrete voorbeelden te horen/ zien krijgt van ondernemers die gewoon stappen zetten in de energietransitie. Doen, niet blijven praten. Mooi.