Hydrohub

Eind november, een andere afspraak viel uit, mooie tijd om een rondleiding te krijgen van collega Ted. Hij is een van de EnTranCe collega’s die actief betrokken is bij het Hydrohub project.  Bij aanvang ook wel ‘megawatt test centre ‘ genoemd. Op de Energieproeftuin van de Hanzehogeschool is een stuk van het terrein nog extra afgeslotenen met hekken. Hier worden twee electrolysers, 1 PEM en 1 alkaline geïnstalleerd. Aan de  PEM van TNO, een experimentele opstelling, wordt nog gewerkt. De alkaline, via Siemens, is commercieel op de markt, en gekocht in China. Voordeel is: alles zit al mooi ingebouwd in de zeecontainer. Nadeel: beschrijvingen/ handleidingen in het Chinees, en ook de Chinese schroefdraden voor de aansluitingen naar buiten de container bleken een andere maatvoering te hebben dan de Europese. Dus speciale tussen stukjes maken. Langzaam maar zeker worden de stappen gezet om de testopstellingen ook daadwerkelijk in bedrijf te krijgen. Zover is het nog niet, maar er is al veel wel aanwezig. Ondanks Corona, extreem lange levertijden, onverwachte knelpunten.

toegang-HH-terrein

Afbeelding 1 van 7

Toegang Hydrohub terrein

Omdat de electrolysers nog niet opgestart zijn konden we ook in een van de containers kijken, die van de alkaline electrolyser. Hart van de electrolyser is de stack waar water wordt gesplitst in waterstof en zuurstof mbt electriciteit. De stack is zo’n 30 cm breed en 1, 60 meter hoog. Daarom heen, electronica, een gassensysteem, een watersysteem, allemaal in verschillende compartimenten van de zeecontainer, explosieveilig (EX) waar nodig. Buiten de containers alle aan en afvoerleidingen en kabels, een kelder met tank om de loogoplossing van de alkaline electrolyser in op te vangen igv nood, noodsystemen, electrische filtersystemen, om te voorkomen dat schakelen van de electrolyser een storend effect heeft op het naburige stroomnet van EnTranCe en omliggende bedrijven. De grote ‘utilities’ ruimte waar het gedemineraliseerde water wordt gemaakt voor de electrolysers is buiten de Hydrohub hekken geplaatst,  wel op terrein van preoftuin. 

Waterstof in het Forum

Op 24 november was er in Forum Groningen een Kenniscafe bijeenkomst rond het thema Waterstof. Met vier sprekers en en gespreksleider. De bijeenkomst is nog via de opname te bekijken. Zie link. Heb je niet zo veel tijd om de hele sessie te bekijken, kijk dan naar het begin waar de sprekers worden voorgesteld en naar het stukje tussen 1:10 en 1:16 . Daar geven de deskundigen een korte statement van de rol en plaats van waterstof in het energiesysteem van de toekomst. Correctie: energie – en grondstoffen systeem.

Opslagtypes

Energieopslag in alle soorten en maten is een van de ‘enablers’ van ons toekomstige energiesysteem met veel hernieuwbare energie in de mix. Productie van energie uit zon en wind laat zich beperkt  voorspellen en  past vaak niet op patronen van het gebruik van de energie. Op 15 november nam ik deel aan een interessant webinar, georganiseerd vanuit het programma verduurzaming industrie. Deze keer over energieopslag. 

Presentatie door Jacques van der Worp. 
Drie ondernemers, drie verhalen, drie opslagmethodieken.

Karin Husmann van S4 Energy vertelt over  Kinext : opslag van  bewegingsenergie in vliegwielen.  Geschikt voor korte perioden van hoog vermogen,  zeer snel regelbaar, denk aan milliseconden.  Belangrijke inzet als ondersteuning voor de FCR (frequency containment reserve). Het doel van de FCR is frequentieverstoringen in het gehele (internationaal) gekoppelde hoogspanningsnet te stabiliseren, ongeacht de oorzaak en locatie van de verstoringen. 50 Hz moet 50 Hz blijven en niet een tikkie meer of tikkie minder. S4 energy bouwt de systemen ook zelf; de inzet is tegelijkertijd  niche en  breed. 

Arne Eindhoven vertelde over Baas, of beter BaaS, battery as a service.  Over elektriciteitsopslag en het geven van een 2e leven aan lood accus’s uit datacentra. Deze worden al na 4 jaar vervangen, terwijl ze nog een levensduur (en vaak garantie ) hebben tot 25 jaar. De accu’s worden door BaaS, ingebouwd in containers voor off grid stroomtoepassingen, voor het elektrificeren van horeca keukens of het realiseren van laadpalen bij bedrijven.  Daarna gaan ze alsnog de recycling in, waar 100% van het lood, en ook vrijwel alle andere materialen kan worden teruggewonnen. Of beter: moet worden teruggewonnen,  in lijn met Europese regelgeving. 

Als derde Antti Rantala van  het Finse bedrijf Tankki over koudeopslag. In enorm hoge metale silo’s is een grote inwendige spiraal gedraaid van dunne pijp met in totaal liefst 8 km lengte  van die pijp. De tanks zijn goed geïsoleerd en worden gebruikt om koude in op te slaan, in de vorm van een laagje ijs, tot 4 cm dik aan de buitenkant van de spiraal gewonden pijp. Door de laag ijs te laten smelten en weer aangroeien kan energie opgeslagen of onttrokken worden. Er kan 7 MWh worden opgeslagen in 1 tank. 

Je kunt het hele webinar terug zien op de website www.verduurzamingindustrie.nl  vanaf 24 nov 2022. Daar vind je ook de links/ presentaties van de eerdere webinars uit de serie. 

Mooie van deze serie vind ik dat je rond een thema steeds weer een paar nieuwe concrete voorbeelden te horen/ zien krijgt van ondernemers die gewoon stappen zetten in de energietransitie. Doen, niet blijven praten. Mooi.

Met de bus naar Bremen

Waterstof technologie beurs 2022

19 oktober in alle vroegte vertrokken we met een bus vol Noordelijke bedrijven naar Bremen. Voor een 1 daags bezoek aan de waterstof technologie beurs. Ruim 350 bedrijven met een stand dit jaar. Veel te zien.

Samen met de gemeente Groningen organiseerden we vanuit de Groene Waterstof Booster deze busreis. Bedoeld voor vooral MKB bedrijven in Noord Nederland als 1 van mogelijk een serie activiteiten. Mooi om te zien dat een behoorlijk aantal van de deelnemers al een link hadden met de Groene Waterstof Booster: zelf meegedaan als ondernemer in de voucherregeling, of als expert betrokken. En ook weer nieuwe verbindingen gemaakt: in de bus, op de beurs, (inter)nationaal.

Met de ‘Er gaat niets boven Groningen’ bus op en neer naar Bremen. 
Met een lekker ontbijtje in de bus.
Met inhoudelijk pitches van GWB, Douna en Zeta Energy in de bus.
Met een workshop van Nederlandse en Duitse organisaties in Bremen: Resato, Mokveld, Fraunhofer, Faun en HyNorth (tevens Gasunie en Hans Hub Hydrogen)
Met een enthousiaste en levendige groep.
Met -voor de insiders- paprikasokken.

KLIK OP DE FOTO VOOR EEN DIA PRESENTATIE

Organisatie:
GWB: Britta, Teun, Margreet en Tineke
Gemeente Groningen: Dörte en Dieter

Wind meets Gas 2022

De zesde keer al weer dat deze conferentie wordt georganiseerd. En de 5e keer in Groningen. En de vierde keer dat ik aanwezig was.
Mooi en bommetje vol programma , samengesteld door een team van New Energy Coalition. 

Veel Noordzee en wind, veel waterstof. Per dag 5 parallelle ‘streams’. Soms op andere lokaties. Zoals in het Forum Groningen (mooi uitzicht op Martinikerk), Groningen airport Eelde of bij Roeivereniging de Hunze. 

Veel ruimte om oude bekenden of nieuwe energieprofessionals te spreken.Als vervolg op de  Esbjerg Declaration eerder 2022, werd live werd -via de wonderen der techniek – het samenwerking manifest van Noord zee cluster organisatie  getekend door Marieke Abbink.

Inspirerende bijdrage van Rosalinde van der Vlies – Director EU Commission – Clean Planet: The role of Hydrogen Valleys in European energy independence. Op dag 2. 
Over REpowerEU, plan van de Europese Commissie om Europa onafhankelijk te maken van fossiel Russisch gas en olie ruim voor 2030. Met een belangrijke rol voor Hydrogen Valleys in heel Europa.

Stukje historie 

WMG2021: zie blog. 

WMG2020 is uitgevallen ivm Corona.

WMG2019 : Zie blog

WMG 2018:  Eerste keer dat ik erbij was: zie blog.

WMG 2017  Der Aa Kerk Groningen 13-14 sept 2017, max 200 p
Going for Synergy

North Sea Energy Symposium: Gas meets Wind – Rotterdam, 15 juni 2016, onderstaande foto uit een tweet van rene peters .
Goed kijken, sommige personen waren er ook toen al bij!

Groot ambachtelijke bakkerij

Kort geleden was ik te gast bij bakkerij van der Zee in Garijp. Samen met Reinier van der Vecht van Stork faciliteerde ik een workshop (verkenningstafel) als onderdeel van project Groene Waterstof Booster. 

Met een groep experts van KIWA, DNV, Summit Engineering en AMF Bakery systems verkenden we mogelijkheden en aandachtspunten voor het inzetten van (groene) waterstof in de bakkerij. 

Atze van der Zee
4e generatie

In juli hadden we de bakkerij  van 4e generatie eigenaren Atze en Oege van der Zee al eens bezocht: voor een kennismaking en als voorbereiding op de workshop. We waren toen al onder de indruk van de bakkerij, en nu we voor de tweede keer een rondleiding kregen, nog meer. Alle stappen van brood bakken zoals je dat thuis doet, maar dan in het groot. Reusachtige deeghaken, een meer dan huiskamergrote rijskast, robots die met bakblikken jongleren, 12.000 broodjes/uur, lopende banden met broden hoog bioven je hoofd langs, geprogrammeerde ovens. Een enorme koeltoren waar de broden die uit de lange tunnelovens komen in in grote cirkels van boven naar beneden draaien. Na twee uur zijn ze beneden en afgekoeld en kunnen verpakt worden. Dan in rekken en klaar voor vervoer. Om half drie s’ nachts komt de eerst chauffeur de voor hem klaarstaande rekken met broden laden. Dagelijks 8 vrachtwagens, een naar Nieuwegein (Cross docking) en de rest naar Noordelijke winkels en supermarkten.

Geur van vers brood

En natuurlijk de geur van vers brood, zo gauw je van het kantoor deel van het gebouw de bakkerij in gaat. Witte jas, haarnetje, handen gewassen en ontsmet en de schoenen ontsmet door het lopen over een bruggetje met draaiende borstels. Koud is het niet in de bakkerij, een graad of 26, door de continue gebruikte ovens. 6 dagen per week, 3 ploegen dienst. Alleen de zaterdag  wordt niet gebakken, dat is de schoonmaak dag. 

Broden worden in de mandjes gekeerd
Rondleiding voor GWB experts door Atze van der Zee (midden)
Een van de branders, nu op aardgas
Koeltoren
Dagvers
Robot
En verder?

De resultaten van de verkenningstafel hebben we besproken met de opdrachtgever Atze van der Zee. “Sommige van mijn vragen rond de mogelijke inzet van waterstof zijn beantwoord“, aldus Atze, “ik heb er wel meer vragen voor teruggekregen” . In ieder geval zijn er aanknopingspunten om verder na te denken en ‘no regret’ stappen te zetten in het verduurzamen van de bakkerij. 

Voor wie is zo’n GWB-voucher en wat kun je ermee?

De doelgroep bestaat uit  innovatieve MKB’s in Noord Nederland -Drenthe, Friesland en Groningen – die iets met waterstof doen of willen doen, en daarbij een zetje in de rug kunnen gebruiken. Met een voucher krijgt de MKB-er toegang tot waterstofkennis  en -ervaring en/ of de mogelijkheid om gebruik de waterstoffaciliteiten op EnTranCe te gebruiken. Met een bescheiden eigen financiele inbreng werkt de voucher als een soort hefboom: 1000 euro investeren om 5000 euro als ‘waarde’ terug te krijgen voor een ‘kleine voucher’;  4500 euro investeren  om 15.000 euro als ‘waarde’ terug te krijgen in geval van een grote voucher. En in veel gevallen is er naast het resultaat van de specifieke ‘voucher-vraag’, ook nog sprake van spin off in de vorm van verdiepte netwerkcontacten en/of nieuwe ideeën en/of uitbreidingen en/of nieuwe afspraken en/of kennisdeling.  

Hydrogreenn – Op bezoek bij Resato

Hydrogreenn

Op 15 september werd de Hydrogreenn bijeenkomst georganiseerd bij Resato in Assen. In sneltreinvaart door waterstofland met Willem Hazenberg , en een korte presentatie van Tjerk Jansma projectleider Groene Waterstof Booster Het project is het vierde  (=laatste) jaar ingegaan en een van de  vragen is of en in welke vorm er een vervolg gegeven wordt aan het netwerk Hydrogreenn. Inmiddels ruim 400 leden in de linkedin groep, een deel daarvan komt regelmatig op de bijeenkomsten, die -onder de vlag van het project- georganiseerd worden.

Tjerk Jansma – Groene Waterstof Booster, met waterstof tank zuil op de achtergrond
Resato Central Park

Na een korte pitch over HyNorth door Rene Schutte gingen we over op het ‘hoofdgerecht’: een presentatie door Gerard Schuiringa van Resato, gevolgd door een rondleiding op de lokatie (paar minuten verderop) waar de waterstoftankstations in elkaar worden gezet.  In drie maten: kleine stations voor vloot van bedrijfswagens (100 kg H2/dag), grote stations voor (publieke) tankstations , tot 1000 kg/ dag en een XL station met een capaciteit van maar liefst  10.000 kg/dag. Dat zijn heel wat vrachtwagens en personenauto’s die per dag kunnen komen tanken: een vrachtwagen tankt zo’n 30-40 kg, een personen auto 5-6 kg. 

Gerard Schuiringa van Resato vertelt over de drie verschillende H2-tankstations die door Resato worden geleverd
Met de waterstof auto van Resato meegereden naar de andere lokatie voor de rondleiding; op de achtergrond de waterstofauto van Willem H.
Hynorth

Voorafgaand aan de Hydrogreenn bijeenkomst was er al een andere netwerk bijeenkomst. Van HyNorth, een stichting, opgericht door o.a. Groningen Seaports en Gasunie, met als doel het “Investeringsplan waterstof Noord-Nederland” uit oktober 2020 een stap verder te brengen.

Deze bijeenkomst, mede georganiseerd door iTanks, begon ’s morgens om half 8, met een ontbijtje. Daar past ook een beschuit met muisjes bij: groene Resato muisjes. 

Pitch van Frank Turksma H2PS (voorheen Tieluk) over de H2 generator die zijn bedrijf heeft ontwikkeld.
Resato muisjes

Waterstofmiddag bij GasTerra

Regelmatig organiseert New Energy Coalition maatwerk bijeenkomsten voor bedrijven of organisaties: Voor ruim 30 collega’s bij GasTerra werd de middag van 8 september een waterstofmiddag. Met een inleiding door New Energy Collega Owen Huisman en een presentatie door Dr.-Ing. Julio C. Garcia-Navarro . Over waterstof en woestijnen. Na een waterijsje (geen waterstof) door met actieve gedeelte: de waterstof VR – experience van NEC en zelf watersof maken in de H2-clinic, die ik mocht faciliteren.  Mooi om dat met zoveel energieprofessionals te kunnen doen.

H2 clinic waterstofmiddag Trainees Gasunie

H2 clinic

Samen met New Energy Coalition collega’s Jochem Durenkamp en Julio Garcia deed ik mee aan de waterstofmiddag op 20 juli voor een vijftal Gasunie Trainees en hun coach Migiel. Na een enthousiaste presentatie door Julio over het potentieel van woestijnen voor duurzame energieopwek, faciliteerde ik de H2-clinic waar de trainees EN de begeleiders waterstof maakten.  Jochem gaf een toelichting op energievalleys en een case waar aan gewerkt gaat worden: ontwerp je eigen hydrogen valley. Als afsluiting stonden de trainees met hun armen zwaaiend in de brede gang in het Energy Academy Gebouw, allemaal met een VR bril op: de waterstof experience in 3 dimensies. Een leerzame en tegelijkertijd ontspannen middag.

Begin oktober komt er een vervolg : presentatie van de cases door de trainees en feedback vanuit NEC op de resultaten. 

Trainees

De trainees Vincent, Ruben, Bas, Wilco en Cyril zijn net met hun tweede (van drie) opdracht begonnen van hun 2 jarige traineeschap. Ze houden zich bezig met onderwerpen als emissieregistratie, de customer portal van GTS, een H2-import waardeketen model, groene energy inkoop en demand side respons, transport door de beoogde waterstofbackbone en -heel actueel- de nieuwe Eems Energy Terminal (drijvende LNG terminal).

Op 19 december was het tweede deel van de workshop. De trainees gaven een korte presentatie van hun uitwerking van de opdracht: ontwerp een hydrogen valley. Naast Jochem Durenkamp was ook ‘hydrogen hero’ Patrick Cnubben aanwezig.

Op bezoek in ‘de Toekomst’

De Toekomst

Scheemda was vroeger centrum van de strokarton industrie. Twee fabrieken, de Toekomst 1 en Toekomst 2 lagen  vlak buiten het dorp en hier werd tot 1968 strokarton geproduceerd. Daarna is het lange tijd gebruikt voor opslag, renovatie en verkoop van machines. Na jarenlange leegstand waren de gebouwen flink vervallen, een van de twee fabrieken is gesloopt, de ander helemaal gerenoveerd. Het bleek moeilijk om de om te toveren tot een rendabel gebouw, en het complex werd een paar keer doorverkocht. De huidige eigenaar is Patrick Beijk, horecaman in hart en nieren en vast van plan een bijzondere horeca- en belevingslokatie te maken van de Toekomst.

Groene Waterstof Booster en Kunstwerken

In het kader van het project de Groene Waterstof Booster was ik vorig jaar zomer al met Patrick in contact gekomen, steeds on line. Patrick wil de lokatie verduurzamen, net als de activiteiten die hij voorziet binnen de monumentale oude panden. Samen met collega Jochem Durenkamp van New Energy Coalition ging ik  22 juni op bezoek bij de Toekomst. Vanaf de A7 bij Scheemda is de het oude pand met de karakteristieke schoorsteen goed te zien. Zie ook dit filmpje van het huidige gebouw. LINK .  Het eerste wat ons opviel was de bedrijvigheid, het grote aantal auto’s. Naast allerlei (ver)bouw activiteiten liepen er ook veel studenten van  Academie Minerva, de kunstopleiding van de Hanzehogeschool: de komende week is hun eindpresentatie en aansluitend een publieke tentoonstelling van hun afstudeerwerken. 

Horeca en Historie – Duurzaam

Als we aankomen is Patrick Beijk nog even bezig. Duizend-en-een verschillende dingen door elkaar heen: aansturen van de bouwvakkers die nu bezig zijn met nieuwe grote WC blokken ( voor toekomstige activiteiten als festivals met 1000 + mensen); en de kleine kamers / appartementen voor muziekgroepen die hier in de toekomst komen optreden. Bedenken hoe het gebouw geïsoleerd kan worden; met de architect plannen maken voor de inrichting: verschillende horecagelegenheden, huisjes op het terrein, uitbouwen van een replica VOC schip (de oude spanten zijn opgekocht en liggen op het terrein), het ombouwen van oldtimers tot foodtrucks. Het regelen van een aardgasaansluiting. En kijken hoe steeds opborrelende nieuwe ideeën een plekje kunnen krijgen. Tess, de assistent van Patrick en student architectuur, geeft ons een uitgebreide rondleiding. Met op haar ipad prachtige plaatjes (renders) van hoe het er uit komt te zien.  Zoals dit plaatje van de  ‘Beergarden’, op de plek waar  nu een soort binnenpleintje is. Waar mogelijk worden de oude machines, en industriële overblijfsels bewaard. De grote ijzeren bolketels waarin het stro gekookt werd, de tanks, leidingen en tandwielen. Patrick sluit aan, en we drinken een kopje koffie op een oud houten bankje. Onder de indruk van de ideeën, het enthousiasme en de visie die uit zijn verhaal volgen. 

wordt VErvolgD !

We kwamen hier om te praten over een onderzoek over een koffiebranderij gestookt met waterstof, en we gaan weg met een heleboel aanknopingspunten voor vervolgcontacten rond verduurzaming van de Toekomst.