We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk

Jan Rotmans – 9 oktober 2020 – presentatie voor studenten (en on line stream) in Centrum Duurzaam, ROC Friese Poort 

Ik probeer zo duurzaam mogelijk te leven, maar ik wil niet saai leven.

Crises zijn een zegen

Mensen zijn hardleers, we leren vooral van crises. Crises helpen ons om wezenlijk te veranderen  (5-10% veranderd, aantal crises nodig, bij 25% van mensen een omslag; wereld gaat niet veranderen na corona. Transitie is een fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren. Het gaat om impact. 

Impact: in tijden van chaos kunnen kleine groepjes mensen het verschil maken met slimme interventies. Impact leidt tot betere bedrijfsresultaten.  Op 8 oktober werd bekend dan de ‘Jonge klimaatbeweging’ 1e is geworden in de  duurzame jonge top 100. Greta Thunberg is op 9 oktober genomineerd voor Nobelprijs voor de vrede.

MBO Cruciaal

De nieuwe maakindustrie moet weer weer dichterbij komen: groene installateurs, laadpaalplaatsers, windmoleninstallateurs, dakvergroeners, sensorplaatsers, zonnepanelen monteurs. Volgens Rotmans zijn 250.000 extra MBO banen in de nieuwe economie nodig. 10 x zo veel MBO studenten nodig. Dat levert goede perspectieven voor MBO’ers.  Een beginnend installateur verdiend  dan een beginnend accountant. 
MBO scholen moeten wel mee bewegen, waarschuwt Rotmans. Er moet een MBO 3.0 komen, ander curriculum, vakken in context maatschappelijke thema’s en een nieuwe generatie docenten die komt vanuit nieuwe economie met vaardigheden 3.0 : leren-werken-ondernemen –> samen

Wat kunnen jullie doen?, vraagt Rotmans aan de studenten in de zaal.
Denk constructief mee over jullie onderwijs en de rol van duurzaamheid. Verander je levensstijl, eet minder vlees, koop minder spullen, neem in Europa de trein ipv het vliegtuig, isoleer je huis (via  je ouders).

Als je over 15 jaar nog aan aardgas zit ben je een sukkel
Als je over 10 jaar nog zo’n vieze vette hamburger eet, ben je een sukkel.
Als je nu rookt ben je een sukkel.

Rotmans sluit af met de uitspraak waar hij altijd mee afsluit.

“Iedereen zei dat het onmogelijk was
totdat iemand langskwam die dat niet wist.
(en dat was ik) . “

Recent zijn drie rapporten over waterstof gepubliceerd, en minister Wiebes van EZK schreef er een kamerbrief over aan de tweede kamer.

Een van de drie is Een waterstofbeurs voor het klimaat (Bert den Ouden, in september gepubliceerd). Het is een verkennend rapport. Dat gaat nu gevolgd worden door een definitiestudie (hoe kan zo’n waterstofbeurs eruit gaan zien), in opdracht van Gasunie en vier havens. Interessant dat in dit geval de vier zeehavens ook expliciet betrokken zijn.

Uit de kamerbrief: 
Een handelsplatform kan bijdragen aan de ontwikkeling van een waterstofmarkt. Daarom heb ik laten onderzoeken wat er nodig is voor het realiseren van een waterstofhandelsplatform in Nederland, mede op basis van eerdere ervaringen met de oprichting van de elektriciteitsbeurs en de gasbeurs. 
Het rapport stelt dat Nederland een goede uitgangspositie heeft voor een dergelijke beurs. Eerste stappen zijn het creëren van lokale handelspunten, starten van een handel in garanties van oorsprong en een waterstofprijsindex. Een waterstofbeurs kan functioneren als katalysator in de opbouwfase van de markt, en als faciliteit voor een betere economische optimalisatie als de waterstofmarkt volgroeid is. 
Een consortium van Nederlandse partijen wil verder gaan onderzoeken en uitwerken wat er nodig is voor een waterstofbeurs. 

R

Eind 2002 werd bij Gasunie de Title transfer facility (TTF) in gebruik genomen, een virtuele marktplaats waar aardgas tussen partijen kon worden uitgewisseld. Een paar jaar later was ik zelf betrokken bij een project met APX, de amsterdam power exchange, om een verbinding te maken tussen het TTF en de energiebeurs APX, waar anoniem in energie, en toen ook aardgas-link TTF, gehandeld kon worden. Reuze interessant project. kK kan me voorstellen dat het ontwerp  van een waterstof beurs daar veel overeenkomsten mee heeft.

Op 1 oktober keek ik met bijna 400 andere geinteresseerden naar het Webinar dat Gasunie  organiseerde over waterstof infrastuctuur, en specifiek de toelichting bij de vragenlijst die Gasunie lanceerde om informatie van (markt) partijen te krijgen over wat er nodig is.

Zie ook Link.

Altijd interessant om te zien waar mijn vroegere collega’s nu mee bezig zijn, en een goede manier om een paar highlights van de toekomstige infrastructuurprojecten mee te krijgen. En ook weer een paar nieuwtjes meegepikt. 

Eerste blok over het Waterstof leidingen systeem, druk en kwaliteit.

• De beoogde eerste fase van de backbone heeft drukken tussen 10 en 30 bar. Daarna zou de druk naar 30-50 bar kunnen gaan. 
• Discussie over welke van drie van waterstofspecificaties: hoe zuiver moet/kan de waterstof in de infrastructuur zijn: 98% of 99 % of 99,5 %. Uiteindelijk zal Gasunie van 1 van de drie uitgaan als de ‘gekozen ‘pipe line grade’ waterstof. 
• PSA betekent pressure swing adsorption: een methode om waterstof (verder) te zuiveren, door ongewenste gassen te verwijderen. 

In het tweede deel drie verhalen over waterstof opslag.

De komende weken  – in verschillende fasen- gaat Gasunie de marktinformatie ophalen  en analyseren, en daarna uiteraard weer delen.

In de live chat verschillende vragen:
– welke partijen gaan de ‘ancilleray services’ (aanpalende diensten) leveren. Zoals levering van de PSA (de zuiveringsinstallatie bij invoeden van H2 in gasnet of lokaal bij het onttrekken van H2 aan het net).
– hoe kunnen kleinere partijen betrokken worden en aansluiten, was de vraag. Antwoord: via Hyway 27 overheidsproject, uitgevoerd door oa Gasunie en Tennet. 
– wat worden de kosten voor H2 transport. Gareth Noble, verantwoordelijk voor de commerciele kant van het project bij Gasunie liet dat als cliff hanger in de lucht hangen:  Gasunie heeft al wel berekeningen gemaakt, maar die houdt Gasunie nog even voor zich. Over 6 weken , na de marktinformatie geanalyseerd te hebben komt Gasunie er mee naar buiten.
Mijn oproep  aan Gareth: vertel er dan bij hoe dicht de huidige (1 oktober) interne getallen van Gasunie zitten  bij de getallen Gasunie publiceert half nov. En als ze significant afwijken, welke marktinformatie heeft tot de wijziging geleid? 

Kort geleden, op 17 september, een interessant webinar gezien van Stedin. Over een project dat ze dit najaar gaan doen in Uithoorn.
Wat me erg aansprak was de instelling van ‘leren door doen’, en niet uitgebreid en langdurig studeren. Projectleider is Frank van Alphen. 

Doel van het project is ervaring op doen met het ombouwen van huizen die nu op basis van aardgas verwarmd worden naar huizen die op waterstof verwarmd kunnen worden. Met als stip op de horizon (onder voorwaarden) de ombouw van Stad aan ’t Haringvliet in 2025.

Netbeheerder Stedin gaat samen met o.a. installateur Feenstra een 14 tal huizen ‘ombouwen’. Om uit te vinden ‘hoe lang een huis afgeschakeld is van gas bij de ombouw’: kan dat in 1 ochtend of duurt het langer? Dat willen de projectpartners uitproberen.

Hoe doe je dat dan? De 14 huizen in Uithoorn zijn nu nog aangesloten op het aardgasnet , maar worden binnenkort gesloopt. In de periode nadat de laatste bewoner het huis verlaten heeft en voor de sloop gaat Stedin 9 weken lang experimenteren. Huis voor huis, of per groepje huizen, omzetten , ‘als een treintje’. Gecontroleerd, overdag en op werkdagen. In samenwerking met experts van de veiligheidsregio. 

Nieuw voor mij was  dat voor dit project -om praktische redenen- eerst een nieuwe waterstofleiding wordt gelegd. Daar worden de huizen achtereenvolgens aan vast gekoppeld (en losgekoppeld van de bestaande aardgasleiding); als het hele blok van 14 huizen op de nieuwe waterstofleiding zit, wordt het geheel weer op de oude aardgasleiding, die nu met waterstof gevuld is, gezet. De tijdelijke waterstofleiding kan dan weer opgepakt worden en voor een volgend blok gebruikt worden. In eerste instantie was ik verrast omdat ik dacht dat de truck van het hergebruik van aardgasleidingen was, dat je GEEN nieuwe leiding hoeft te leggen voor waterstof, omdat je de bestaande leiding gebruikt.  Ok, dit is een tijdelijke leiding, die steeds hergebruikt kan worden.

Op de website van Stedin is dit uitgelegd met een leuk filmpje.

Voor dit experiment wordt de benodigde waterstof aangevoerd met flessen. Voor deze proef wordt waterstof niet geodoriseerd (odoriseren = van geurstof voorzien), hoewel dat in een demonstratieproject met bewoonde huizen, zoals in waterstofwijk Hoogeveen wel de bedoeling is.  Voordeel om nu niet te odoriseren is dat het uitdamp-effect gemeten kan worden: hoe lang duurt het om de zwavelhoudende geurstof die aan aardgas wordt toegevoegd, en die jaren lang door de aardgasleidingen heeft gestroomd, niet meer meetbaar is als er waterstof door de leidingen stroomt.

Citaat Albert van der Noort – Stedin
Stedin  als netbeheerder heeft niets aan tijdelijke taken van 5 of 10 jaar. 

De resultaten van de experimenten, kort maar krachtig, met ongetwijfeld veel meetdata, wordt gedeeld via de website van Netbeheer Nederland, dossier waterstof.

Drie namen, niet van personen, maar van warmtebronnen. In het zoeken naar duurzame alternatieven voor het verwarmen van huizen met aardgas, is ook het gebruik van thermische energie uit water een mogelijkheid.

De thermische energie uit het water kan gebruikt worden als warmtebron voor een warmtenet waarmee warm water voor verwarming aan huizen wordt geleverd. Oppervlaktewater wordt in de zomer opgewarmd door de zon en kan worden gebruikt voor het verwarmen van huizen. Het is daardoor een oneindige warmtebron.

Mogelijke warmtebronnen  

• Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO,) 
• Thermische energie uit afvalwater (TEA)
• Thermische energie uit drinkwaterleidingen (TED)
• Overige bronnen zoals restwarmte uit datacenters, condens warmte en industriële restwarmte.

Bij TEA wordt ook warmte van gemalen en rioolwatertzuiveringen meegerekend. TEO en TEO worden ook samen lage temperatuur aquathermie genoemd. 

Analyse en conclusie