Energieopslag in alle soorten en maten is een van de ‘enablers’ van ons toekomstige energiesysteem met veel hernieuwbare energie in de mix. Productie van energie uit zon en wind laat zich beperkt  voorspellen en  past vaak niet op patronen van het gebruik van de energie. Op 15 november nam ik deel aan een interessant webinar, georganiseerd vanuit het programma verduurzaming industrie. Deze keer over energieopslag. 

Presentatie door Jacques van der Worp. 
Drie ondernemers, drie verhalen, drie opslagmethodieken.

Karin Husmann van S4 Energy vertelt over  Kinext : opslag van  bewegingsenergie in vliegwielen.  Geschikt voor korte perioden van hoog vermogen,  zeer snel regelbaar, denk aan milliseconden.  Belangrijke inzet als ondersteuning voor de FCR (frequency containment reserve). Het doel van de FCR is frequentieverstoringen in het gehele (internationaal) gekoppelde hoogspanningsnet te stabiliseren, ongeacht de oorzaak en locatie van de verstoringen. 50 Hz moet 50 Hz blijven en niet een tikkie meer of tikkie minder. S4 energy bouwt de systemen ook zelf; de inzet is tegelijkertijd  niche en  breed. 

Arne Eindhoven vertelde over Baas, of beter BaaS, battery as a service.  Over elektriciteitsopslag en het geven van een 2e leven aan lood accus’s uit datacentra. Deze worden al na 4 jaar vervangen, terwijl ze nog een levensduur (en vaak garantie ) hebben tot 25 jaar. De accu’s worden door BaaS, ingebouwd in containers voor off grid stroomtoepassingen, voor het elektrificeren van horeca keukens of het realiseren van laadpalen bij bedrijven.  Daarna gaan ze alsnog de recycling in, waar 100% van het lood, en ook vrijwel alle andere materialen kan worden teruggewonnen. Of beter: moet worden teruggewonnen,  in lijn met Europese regelgeving. 

Als derde Antti Rantala van  het Finse bedrijf Tankki over koudeopslag. In enorm hoge metale silo’s is een grote inwendige spiraal gedraaid van dunne pijp met in totaal liefst 8 km lengte  van die pijp. De tanks zijn goed geïsoleerd en worden gebruikt om koude in op te slaan, in de vorm van een laagje ijs, tot 4 cm dik aan de buitenkant van de spiraal gewonden pijp. Door de laag ijs te laten smelten en weer aangroeien kan energie opgeslagen of onttrokken worden. Er kan 7 MWh worden opgeslagen in 1 tank. 

Je kunt het hele webinar terug zien op de website www.verduurzamingindustrie.nl  vanaf 24 nov 2022. Daar vind je ook de links/ presentaties van de eerdere webinars uit de serie. 

Mooie van deze serie vind ik dat je rond een thema steeds weer een paar nieuwe concrete voorbeelden te horen/ zien krijgt van ondernemers die gewoon stappen zetten in de energietransitie. Doen, niet blijven praten. Mooi.

Dat is nog eens anders dan gebruikelijk. Een webinar met uitsluitend vrouwelijke deelnemers als host, keynote spreker of panellid. Niet geheel toevallig georganiseerd door EIT  Inno Energy en Women in Green Hydrogen.

Green steel

Key note door Kasja Ryttberg- Wallgren van start up H2GREENSTEEL. H2greensteel (H2GS) werd opgericht in 2020 en heeft als doel om tegen 2030 jaarlijks vijf miljoen ton (vrijwel) CO2-neutraal staal in Zweden te produceren.Tot voor kort een startup, maar nu had op weg om scale up te worden. De eerste ronde investeringsgeld is binnen (86 miljoen) en een call staat uit voor nog eens 3 miljard! De oprichter en meerderheidsaandeelhouder van H2GS is Vargas Holding, die investeert in innovatieve (disruptieve) startups.

Er wordt een nieuwe slimme staalfabriek die “groen staal” gaat produceren in de Zweedse plaats Boden. Er gaat gebruik gemaakt worden van de ‘directe reductiemethode’  waarbij waterstof wordt geproduceerd uit hernieuwbare energiebronnen in plaats van uit cokeskolen, waarmee een reductie van 95 procent van de CO2-uitstoot ten opzichte van eerdere productiemethoden mogelijk is. Voor de productie van de groene waterstof wordt een grote elektrolyseer site gebouwd, 800 MW capaciteit, met een mengsels van drie soorten electrolysers en een slim algoritme dat optimaliseert in gebruik van welk type electrolyser op welk moment. 
Voor Green steel werd begin november bekend dat Schaeffler , automotive en industriële toeleverancier vanaf 2025 jaarlijks 100.000 ton van dit groene staal inkopen. Het in Zweden geproduceerde staal vereist geen fossiele brandstoffen voor de productie en vermindert daarmee de jaarlijkse CO2-uitstoot van Schaeffler tot 200.000 ton.

4 cases 

Gefaciliteerd door  Carina Krastel van EIT innoenergy volgeden korte toelichtingen van vier vrouwen uit vier heel verschillende organisaties. Van wereldwijde spelers als Maersk, en Deutsche Post DHl, tot het het bijna 100 jaar oude logistieke bedrijf Van der Wal en startup Future Proof Shipping. Stuk voor stuk interessante verhalen met ‘mind boggling’ getallen die nodig zijn voor verduurzaming en vergroening.

Belangrijkste challenges in alle ketens

• is er genoeg productie (van groene H2, groene methanol of groene ammonia voor opschaling – na de pilots
• zijn er lang jarige commitments met afnemers, die bereid zijn premium te betalen

VRAAG VOOR JURISTEN/ REGULATORS

Welke organisatie mag de CO2 besparing in zijn boeken bijschrijven?
Is dat de staalproducent? Is dat de toeleverancier van de automatie industrie die groen staan koopt? Is dat de eindgebruiker die ‘groen’ geproduceerde bedrijfswagens koopt?
Belangrijk dat hier een een ‘book & claim’ systeem voor wordt ontwikkeld.

LINK webinar volgt.

Hoe tof is waterstof?

Dat was de titel van de online masterclass waarmee het Alfa college afgelopen week begon met een studentenproject. Zes technische studententeams  gaan de komende maanden samen bouwen aan een waterstof raceboot. Het is de bedoeling dat ze eind mei  mee gaan doen met de Solar Boat race in Groningen. De meeste boten (solar boat, nietwaar) varen op zonnestroom, maar het team van het Alfa college mag meevaren met een waterstofelectrische boot. 

Waterstof race boot

Naast paar mooie woorden van o.a.  gedeputeerde Nienke Homan van de Provincie Groningen, vertelden ook een paar studenten en docenten over de voorbereidingen en hun rol in de bouw en kregen de deelnemers aan de masterclass een inkijkje in de school en de ruimten waar de studententeams aan het werk gaan. Ook was er een mooie waterstofmaquette te zien, waar de waterstofketen visueel in beeld was gebracht.
Filmpje.

Goed bezig.

Vandaag naar een congres geweest, een online congres wel te verstaan.
Georganiseerd door de gemeente Emmen, rond het thema waterstof.
Van breed in Europa en Europees beleid, via concrete reuze projecten, naar kleinere projecten en en belang van kennis delen.

Als je met een woordwolk alle teksten van vandaag zou weergeven komt naast waterstof en business case het woord samenwerken het grootst naar voren! 

Europa

Beginnend met een Europees blok, sprekers Diederik Samson, kabinetschef van vicevoorzitter Europese commissie Frans Timmermans, Bart Biebuyck, executive director van de FCH JU en Jorgo Chatzimarkakis, secretaris-generaal van Hydrogen Europe.

(Gender) diversiteit

Ook bij dit congres is de constatering dat naast Diana, slechts 1 andere vrouw op het programma stond. Monique van der Leijen, namens Start -up Summit Engineering op de waterstof marktplaats. Niet op de planning maar wel aanwezig, Janka Kappenburg, programmamanager HEAVENN, van penvoerder  New Energy Coalition, die de presentatie over het HEAVENN project (Hydrogen valley) vertelde.

Missing Link en kennis

Ad van Wijk, professor Future Energy Systems, TUD, bekend als ‘gezicht’ van het rode boekje van economic board Groningen, en zeer betrokken als veelgevraagd adviseur en spreker over de ontwikkeling van de waterstof als onderdeel van de energy transitie. Ad beschrijft enthousiast de stappen die afgelopen jaren bereikt zijn, en laat een paar mooie voorbeeldprojecten zien. 
Heel veel gebeurd, maar….  ….is vooral nog veel praten, voorstellen doen, agenda’s en roadmaps  lanceren. Er zijn nog niet zoveel schopppen in de grond gezet. Zo eindigt AD zijn verhaal met de missing link  in de ontwikkeling van de H2 economie: nationale (overheids) coordinatie en richting. 

Interessant dat Tjisse Stelpstra, gedeputeerde Drenthe, juist ageerde tegen de veel gehoorde uitspraken van grote bedrijven als Shell (en Ad van Wijk)dat overheid het voortouw moest nemen. Tjisse vond dat de bedrijven dat gewoon moeten doen. 

Aan het woord is  Catrinus Jepma, honorair hoogleraar Energie en Duurzaamheid, en voor mensen uit die de ontwikkeling van regulering van het aardgasnet aan het begin van deze eeuw een beetje gevolgd bekend van het Jepma-effect. Volgens Catrinus is het kennisvraagstuk rond waterstof laat (te laat?) op gang gekomen binnen Europa. Er zijn nauwelijks grote internationale kennisprogramma’s, waar alle topmensen zich naar toe bewegen. Ik denk aan het voorbeeld van Corona, waar kennis cruciaal is.  Je ziet met welke enorme snelheid er stappen gezet worden als je de onderzoekers bij elkaar zet. 
Er hangt van alles in de lucht, aldus Catrinus, een programma als HyDelta, waar binnenkort meer van bekend wordt gemaakt. Ook het groeifonds biedt mogelijkheden.
Catrinus geeft aan dat we moeten oppassen dat niet elk land , elke universiteit,  eigen onderzoek gaan doen. We moeten dus van elkaar weten wie wat doet en oppassen geen onderzoek te dupliceren. 

Concrete projecten

Emmen- Delfzijl – Oosterwolde

Na de lunch pauze weer verder, dichter bij huis. vanuit het gemeentehuis Emmen kondigt Diana de volgende sprekers aan. 

Laatste blok van het congres bestond uit een aantal korte pitches van bedrijven. Deelnemers aan congres konden daarna -digitaal- netwerken met deze verschillende ondernemers. 

Over 1-2 weken, kun je op website van new emmergy de sheets en de FAQ’s terugvinden. Met dank voor de prima organisatie en de ruime pauze’s.

 

Tot ziens allemaal!

Dit was het laatste beeld van -weer- een webinar op 16 november 2020 met daarop de moderator (Leon Stille van New Energy Coalition, en zijn 4 gasten.  Met de klok mee: Jan-Jaap Aué, Joris Kee, Catrinus Jepma en Carl Holthausen.
Eerst een paar korte inleidingen van de vier gasten, Joris over waterstof (wat is het), Catrinus over waterstof als onderdeel van toekomstige duurzame energiesysteem (“we hebben te weinig groene moleculen”), Jan_Jaap over waarom waterstof het goed doet in Noord Nederland, en Carl over de opschaling van 50 waterstofvoertuigen als retrofit in 2020 (allemaal handmatig), naar op termijn 2000 H2-vrachtwagens per jaar. Alleen door serie-productie in deze orde van grootte kunnen de waterstofvrachtwagens concurrerend gaan worden met dieselvrachtwagens. Begin december krijgt Carl de sleutel van de nieuwe hal in Winschoten, waar na een aantal maanden inrichten gestart kan worden met de bouw van de eerste series vrachtwagens in de tweede helft 2021. Holthausen heeft al 200 orders.

Eem levendige discussie kwam op gang rond vragen van de verschillende webinar-volgers. Amusant was de vraag van een kijker hoeveel water er eigenlijk nodig is om een kg waterstof te maken. De vraag pingpongde tussen de sprekers heen en weer. Antwoord, zie onder.

Feedback ORGANISATIE

TOP: fijn dat er geen sheets waren, vanuit huis zit je alleen naar zo’n sheet te kijken. Beter om gezichten en uitdrukkingen te kunnen zien. En zeker nuttig om in deze setting regelmatig te herhalen. 

TIP: Zorg dat het platform dat gebruikt wordt(GoToWebinar), het mogelijk maakt als kijker ‘alle’ vragen  en  evt reacties in de chat te zien.
Uit de reactie van Leon maakte ik op dat er heel veel vragen waren, waar hij er enkele uitpikte. 

Om mbt van electrolyse  1 kg waterstof(gas) te maken is 8,9 kg water (=8,9 liter water) water nodig.  Afgerond is dat  9 kg water. En ontstaat dan ook 7,9 kg  zuurstof(gas).

We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk

Jan Rotmans – 9 oktober 2020 – presentatie voor studenten (en on line stream) in Centrum Duurzaam, ROC Friese Poort 

Ik probeer zo duurzaam mogelijk te leven, maar ik wil niet saai leven.

Crises zijn een zegen

Mensen zijn hardleers, we leren vooral van crises. Crises helpen ons om wezenlijk te veranderen  (5-10% veranderd, aantal crises nodig, bij 25% van mensen een omslag; wereld gaat niet veranderen na corona. Transitie is een fundamentele omslag in denken, handelen en organiseren. Het gaat om impact. 

Impact: in tijden van chaos kunnen kleine groepjes mensen het verschil maken met slimme interventies. Impact leidt tot betere bedrijfsresultaten.  Op 8 oktober werd bekend dan de ‘Jonge klimaatbeweging’ 1e is geworden in de  duurzame jonge top 100. Greta Thunberg is op 9 oktober genomineerd voor Nobelprijs voor de vrede.

MBO Cruciaal

De nieuwe maakindustrie moet weer weer dichterbij komen: groene installateurs, laadpaalplaatsers, windmoleninstallateurs, dakvergroeners, sensorplaatsers, zonnepanelen monteurs. Volgens Rotmans zijn 250.000 extra MBO banen in de nieuwe economie nodig. 10 x zo veel MBO studenten nodig. Dat levert goede perspectieven voor MBO’ers.  Een beginnend installateur verdiend  dan een beginnend accountant. 
MBO scholen moeten wel mee bewegen, waarschuwt Rotmans. Er moet een MBO 3.0 komen, ander curriculum, vakken in context maatschappelijke thema’s en een nieuwe generatie docenten die komt vanuit nieuwe economie met vaardigheden 3.0 : leren-werken-ondernemen –> samen

Wat kunnen jullie doen?, vraagt Rotmans aan de studenten in de zaal.
Denk constructief mee over jullie onderwijs en de rol van duurzaamheid. Verander je levensstijl, eet minder vlees, koop minder spullen, neem in Europa de trein ipv het vliegtuig, isoleer je huis (via  je ouders).

Als je over 15 jaar nog aan aardgas zit ben je een sukkel
Als je over 10 jaar nog zo’n vieze vette hamburger eet, ben je een sukkel.
Als je nu rookt ben je een sukkel.

Rotmans sluit af met de uitspraak waar hij altijd mee afsluit.

“Iedereen zei dat het onmogelijk was
totdat iemand langskwam die dat niet wist.
(en dat was ik) . “

Recent zijn drie rapporten over waterstof gepubliceerd, en minister Wiebes van EZK schreef er een kamerbrief over aan de tweede kamer.

Een van de drie is Een waterstofbeurs voor het klimaat (Bert den Ouden, in september gepubliceerd). Het is een verkennend rapport. Dat gaat nu gevolgd worden door een definitiestudie (hoe kan zo’n waterstofbeurs eruit gaan zien), in opdracht van Gasunie en vier havens. Interessant dat in dit geval de vier zeehavens ook expliciet betrokken zijn.

Uit de kamerbrief: 
Een handelsplatform kan bijdragen aan de ontwikkeling van een waterstofmarkt. Daarom heb ik laten onderzoeken wat er nodig is voor het realiseren van een waterstofhandelsplatform in Nederland, mede op basis van eerdere ervaringen met de oprichting van de elektriciteitsbeurs en de gasbeurs. 
Het rapport stelt dat Nederland een goede uitgangspositie heeft voor een dergelijke beurs. Eerste stappen zijn het creëren van lokale handelspunten, starten van een handel in garanties van oorsprong en een waterstofprijsindex. Een waterstofbeurs kan functioneren als katalysator in de opbouwfase van de markt, en als faciliteit voor een betere economische optimalisatie als de waterstofmarkt volgroeid is. 
Een consortium van Nederlandse partijen wil verder gaan onderzoeken en uitwerken wat er nodig is voor een waterstofbeurs. 

R

Eind 2002 werd bij Gasunie de Title transfer facility (TTF) in gebruik genomen, een virtuele marktplaats waar aardgas tussen partijen kon worden uitgewisseld. Een paar jaar later was ik zelf betrokken bij een project met APX, de amsterdam power exchange, om een verbinding te maken tussen het TTF en de energiebeurs APX, waar anoniem in energie, en toen ook aardgas-link TTF, gehandeld kon worden. Reuze interessant project. kK kan me voorstellen dat het ontwerp  van een waterstof beurs daar veel overeenkomsten mee heeft.