Sinds half maart leven we in het corona tijdperk, met grote gevolgen voor de woon-werk verplaatsingen. Dit zijn tot een minimum beperkt voor heel veel mensen. Ook ik heb de afgelopen drie maanden vanuit huis gewerkt.
Digitaal vergaderen is heel gewoon geworden. Digitaal lessen volgen, tentamens maken en zelfs digitaal afstuderen (al dan niet vanuit het buitenland) en promoveren.
Steeds meer organisaties organiseren webinars, on line talk shows, podcasts of live stream bijeenkomsten op you tube.
Sommige organisaties zoals New Energy Coalition, waren er snel bij en hadden al in april virtuele bijeenkomsten. In juni kwam er een hele hausse van webinars op gang: al die bedrijven en organisaties die al een tijd ‘iets digitaal’ wilden doen. Vaak blijkt het toch wat meer voeten in de aarde te hebben om van idee naar realisatie te komen en dan wil je het nog wel voor de zomer doen. “We prikken een datum eind juni”.
En zo kan het gebeuren dat ik zomaar drie uitnodigingen voor (overigens interessante) webinars krijg voor 1 en dezelfde dag. Kort na de zomer, begin september verwacht ik weer een nieuwe stroom webinars.
Gezien
De afgelopen periode heb ik een heel aantal webinars live gevolgd. Leuke is dat – waar je pre corana soms moest betalen voor een symposium- de webinars meestal gratis zijn. Achteraf krijg je ook meestal de link om de webinar nog eens terug te kijken. je kunt dan alleen niet meer mee doen met de live chat. Goede service, dus als je in de zomervakantie een uurtje over hebt…
On line panel discussie, energypost.eu, met Florian Ermacore – DH energy; Giulia Branzo – SNAM, Ad van Wijk, TuD
10 juli H2 platform , Het versnellen van de energietransitie met duurzame waterstof ; goede discussie! Moderator Remco de Boer en gasten Coby van der Linde – Clingendael, Els de Wit – Ministerie I&W, Bart Biebuck FCH-JU, Rogier Blokdijk – FME en Robert Dencher -H2 platform.
30 juni 2020, Barntalk online Hoe bouwen we de hydrogen valley, tafel heer Marcel Koenis en Gasten Patrick Cnubben, Cas König, Jan Jaap Aué en Jörg Gigler.
15 juni 2020 North Sea Energy: Het potentieel van de Noordzee
Live stream talkshow nav recent rapport, met Jan Douwe Kroeske, Nienke Homan-Provincie Groningen, Rene Peters – TNO; zie ook https://north-sea-energy.eu/nl/home/
3 juni: Topsector energy: Energy Outlook conferentie : Hoe worden onze energietransitie, de arbeidsmarkt en ons beroepsonderwijs beïnvloed door de coronacrisis?
27 mei 2020, Groene Toekomst voor Gas, Host Ed Nijpels , de drie brieven van Wiebes over de rol gasvormige energiedragers nu en in de toekomst (algemeen), de waterstofvisie en de routekaart groen gas. Met a. Hans Coenen – Gasunie en Jorg Gigler – TKI nieuw Gas
21 april 2020, New Energy Coalition, Noordzee en systeem integratie, webinar met Rene Peters TNO en Miralda van Schot -New energy coalition
Met mijn allereerste inkomsten als zelfstandige in september 2018 kocht ik een mooie nieuwe iPad met tekenpen. Die gebruik ik onder andere om tekeningen te maken van mijn opdrachten, zie link.
Meer en meer gebruik ik visuele weergaven nu ook als samenvatting van een idee of verslag van een bijeenkomst. Niet alleen erg leuk om te doen, maar inmiddels beginnen mensen om me heen de plaatjes te herkennen, en ook te gebruiken.
Hoe tof is dat!
Hieronder een paar voorbeelden.
Uit een presentatie over de samenhang van verschillende onderwijsactiviteiten over kennis en competenties rond waterstof.
Schetsje voor figuur in eindrapport Waterstofwijk Hoogeveen
Praatplaatje bij nadenken over een waterstof -loket bij project de Groene Waterstof Booster
Plaatje opgenomen in de flyer met uitleg van de voucherregeling voor innovatief MKB, onderdeel van project Groene Waterstof Booster
Plaatje uit presentatie van serie college’s ” Introductie in energietransitie” , onderdeel van minor Energy Markets aan de Hanzehogeschool
Begin van het jaar zat ik met een groep juridische studenten en hun begeleider Marjolein den Uijl om tafel. De studenten zochten een afstudeeronderwerp en ik wist er wel een paar! Gerelateerd aan project de Groene Waterstof Booster en aan project Waterstofwijk Hoogeveen. Waar mogelijk bracht ik de studenten in contact met bedrijven waar ze een interview konden afnemen voor hun onderwerp. En zelf ben ik ook door verschillende studenten bevraagd. Op EnTranCe, de energieproeftuin van de Hanzehogeschool kunnen studenten afstuderen in een zogenaamde Innovatiewerkplaats.
In juli 2020 rolden de afstudeerscripties binnen. Goede resultaten en mooi om te weten dat ik daar -een klein beetje- aan heb kunnen bijdragen.
Bijvoorbeeld in de afstudeerscriptie van Jeroen. Hier zijn de bedrijven die meededen keurig geanonimiseerd, net als de andere geinterviewden. Ik herken mijzelf in de antwoorden van “expert D” . En omdat ik zelf de contacten tussen de studenten en de midden- en kleinbedrijven tot stand heb gebracht, weet ik ook wie ondernemers A, B en C zijn 🙂 .
De studenten hebben hun ervaringen in een blog beschreven, die in een boekje zijn gebundeld. Via de link bereikbaar. Een deel ervan wordt na de zomer gepubliceerd op de website van EnTranCe, eentje is al voor de zomer geplaatst. De blog van Jeroen.
Duidelijk is dat het erg lastig voor de studenten was om af te studeren in Corona tijd. Ze waren net een paar weken beginnen, tot alles op slot ging. De meesten hebben hun weg gevonden en zijn afgestudeerd met mooi resultaat.
Waterstof, een deur naar succes!
Waar moet je als ondernemer op letten als je aan de slag gaat met waterstof? Zijn op het gebied van wetgeving alle deuren nu gesloten, of staan ze juist wagenwijd open? Hierbij bleek dat er veel meer mogelijk is dan dat je in eerste instantie zou denken. Zo zijn veel certificeringen niet verplicht, waardoor niet altijd een allesbepalende factor hoeven te vormen.
Uit het blog van: Jeroen Nijland , afgestudeerd HBO-Rechten (blz 37)
Octrooirecht voor innovatieve midden- en kleinbedrijven?
De waterstoftechnologie wordt steeds verder doorontwikkeld. Er zijn ondernemers die waarde hechten aan open innovatie en het octrooirecht zien als belemmering. Zij zijn van mening dat met open innovatie kennis sneller verspreid en gedeeld kan worden en dat het octrooirecht alles dichttimmert. Dit onderzoek laat echter zien dat het octrooirecht niet alles dichttimmert. Met een octrooirecht mogen octrooihouders de uitvinding zelf gebruiken, verkopen, weggeven
Uit het blog van: Louise Temminck, afgestudeerd HBO-Rechten (blz. 32)
Waterstofproductie in de huidige wet- en regelgeving en de aankomende Omgevingswet
In de (nieuwe) Omgevingswet en de aanverwante AMvB’s komt naar voren dat de Gedeputeerde staten nog steeds het bevoegde gezag zullen zijn in het geval van waterstofproductie-installaties. Ook al is er sprake van duurzame waterstofproductie, in de wet- en regelgeving is hier geen onderscheid in gemaakt en zal er altijd sprake zijn van een milieubelastende activiteit. Hierdoor zullen de Gedeputeerde staten nog steeds bevoegd zijn.
Uit blog van: Bartek Hoven, afgestudeerd HBO-Rechten (blz 38)
Geen water(stof) te diep!
Voor waterstof zijn nog geen wettelijke vereisten geschreven. Er kan dus een spel worden gespeeld waarbij de spelregels zelf mogen worden bedacht. Dit biedt natuurlijk erg veel kansen, maar kan ook onduidelijkheden opleveren en verwarring veroorzaken tussen alle spelers. Er dient structuur te worden aangebracht. Aan mij de taak om de juridische spelregels op te stellen!
Uit blog van : Hélène Smeele , afgestudeerd HBO-Rechten (blz. 36)
De verzekerde toekomst van waterstof
Mandy, 4e jaars HBO recht onderzocht de mogelijkheden tot het verzekeren van een verwarmingsinstallatie met een nieuwe techniek (zoals een waterstof-cv-ketel).
De Covid-19 crisis gooide enorm veel roet in het eten om op deze manier contact te zoeken. Hoewel ik had verwacht dat het contact via telefoon en mail moeilijk zou zijn, had ik niet verwacht dat het inderdaad zo verschrikkelijk moeizaam zou gaan. Veel verzekeraars reageerden totaal niet of kwamen met de fantastische mededeling dat zij geen verzekeraar waren. Om dit laatste moest ik wel lachen, omdat deze verzekeraars duidelijk op hun websites aangaven dat verzekeringen bij hen afgesloten konden worden.
Uit de Blog van : Mandy Storms , afgestudeerd HBO-Rechten (blz 34)
Aansprakelijkheid bij verwarmen woningen met waterstof
Aansprakelijkheid van betrokken partijen bij het verwarmen van woningen met waterstof
Het verwarmen van woningen met waterstof lijkt een idee uit de toekomst. Toch is de uitvoering van dit plan dichterbij dan we denken.
Uit de Blog van : Fatima Ahmed, afgestudeerd HBO-Rechten (blz 30)
—–
Waterstoftankstations: gas erop of gas eraf?
Waterstoftankinstallaties in relatie tot de nieuwe omgevingswet. Laura heeft mij begin juli geinterviewd en zal in oktober 2020 klaar zijn met haar afstudeeronderzoek..
Daarnaast heb ik onderzocht wat er gaat veranderen voor het aanvragen van een vergunning voor een waterstoftankstation met de komst van de nieuwe omgevingswet.
Uit de blog van Laura Bodewes, 4e jaars student HBO-rechten (blz 33)
De afgelopen jaren was ik betrokken bij het project ADAPNER een project van de Rijksuniversiteit Groningen en een drietal bedrijfspartners in het consortium. Zoals zo veel projecten in de hernieuwbare energie was ook dit project afhankelijk van een subsidie van NWO en de ondersteuning vanuit de consortium partners. Daardoor was het mogelijk om 2 promovendi en 2 dozijn afstudeerders aan het werk te hebben. En nu is het project klaar, en daarmee ook mijn bijdrage aan dit boeiende project.
Zoals vaker gebeurt, verandert de wereld tijdens de looptijd van een meerjarig project. We begonnen met biogas op boerderijschaal, en de laatste jaren kwam er steeds meer waterstof om de hoek kijken. Het werd steeds zichtbaarder wat de effecten van het maken van biogas (door vergisting van mest) heeft op de bodemgesteldheid van het boerenland. Mooi om energie uit biomassa te maken, maar als je niet uitkijkt verstoor je daarmee de nutrienten kringloop (stikstof, koolstof) in de bodem. In de laatste maanden van het project ontwikkelden we een serious game die de complexiteit van de onderzoeksvragen laat zien: het Adapner Biogas game. Bedoeling was om dit spel op het geplande eindsymposium te spelen. Maar daar kwam Corona tussen. We zijn nog wel van plan om in het najaar -indien mogelijk – aan te sluiten met een andere groen gas of biogas evenement, om daar het spel te spelen.
In het boekwerkje ‘Groene Ketens’ hebben we de belangrijkste van het project opgenomen. Het is HIER te downloaden.
En het Biogas Game kun je downloaden op de website van WeGo. Kleine waarschuwing: het is echt complexe materie. Het maken van het spel heeft ons geholpen de samenhang tussen verschillende ketens te zien.
Een jaar geleden begonnen Lucas en ik met de ontwikkeling van onze H2-clinics. Korte uitleg over waterstof, wat is het, hoe maak je het, en waar wordt het gebruikt. En dan vooral: de deelnemers zelf waterstof laten maken. Zoals afgelopen november bij de provincie Friesland en in februari bij Stork
Recent hebben we een h2-clinic@home versie ontwikkeld. Een mooie gelegenheid om een tweetal korte filmpjes te maken. Hieronder de links.
De geluid en beeldopnamen van ons als ’talking heads’ zijn gemaakt door Meinoud Sportel. Meinoud is documentaire maker en heeft meegedaan met de pilot van de h2clinic@home. Hij stelde voor de filmpjes te maken. Dank voor het idee en hulp bij het maken, Meinoud!
De film van de @home versie heeft Meinoud afgemonteerd, de andere heb ik zelf gedaan. Leuk om te doen, met imovie gaat dat heel eenvoudig als je een goede geluid (en beeld) basis hebt.
Instructie bij een kopje koffieLucas, precies daar blijven staan, met je voet op dat takje…Ja, zo gaat ie goed
Interesse in een H2 clinic voor bedrijf of organisatie, live of @home, neem contact op met EnergyGarden.
Vanaf 1 juni worden er mondjesmaat verruimingen toegestaan op de Corona regels. Afgelopen vrijdag 19 juni was ik voor het eerst sinds 3 maanden weer op EnTranCe. Het universiteitsterrein Zernike in Groningen was uitgestorven. Het was zelfs lastig om bij EnTranCe te komen met de fiets. De weg was opengebroken en ik heb een paar stukjes met de fiets aan de hand tussen de hopen stenen en zand door gelopen. EnTranCe is de energieproeftuin van de Hanzehogeschool, maar ook een proeflokatie voor de hele Campus om te oefenen met het langzaam verruimen van de Corona maatregelen. Tussen de containers waar de experimenten worden gedaan waren gras en de wilde hoog opgeschoten.
Maatregelen
In elk gebouw een intekenlijst met tijdstip komen en gaan, handgel overal. Pijlen op de vloer om looprichting aan te geven in de gebouwen. Ingang en uitgang gescheiden. De presentatie was in de EnergyBarn op EnTranCe. Deze is groot genoeg en we waren met minder dan 20 mensen: gewoon stoelen ver uit elkaar zetten werkte al goed. Bij het vooraf kennismaken vooral de armen over elkaar houden of handen in de zakken. Lijkt onbeleefd als je iemand nog niet kent, maar gewoon doen. Grootste risico om toch binnen de 1,5 meter te komen is bij het aan de praat raken met mensen die je goed kent.
Zonnesimulator
Twee groepen studenten van de studie mechatronica , konden hun eindpresentatie geven in de EnergyBarn. Ze hadden een zonnesimulator ontworpen. Omdat hogeschool en werkplaats gesloten waren hebben de teams digitaal samengewerkt, dit was voor hen ook bijna de eerste keer dat ze ‘live’ bij elkaar waren. Geen mogelijkheden gehad om al te bouwen, dus we moesten het met de plaatjes en de berekeningen doen. DE opdracht is afgelopen, maar een deel van de studenten gaf aan dat ze graag betrokken blijven bij het vervolg: gaan bouwen.
De opdracht was onderdeel van een brede opdracht vanuit het project De Groene Waterstof Booster : maak een maquette van de provincie Groningen waar de hele groene waterstofketen -van groene stroom productie tot eindverbruik- gedemonstreerd kan worden. Niet zomaar werken met blokjes maar echt werkende deelsystemen. Bedoeling is dat er studenten van verschillende HBO-studierichtingen aan werken. Naast de mechatronica studenten zijn er ook twee groepen van werktuigbouw bezig geweest. Helemaal mooi als het ons lukt om ook studenten van de ROC’s te betrekken. Gesprekken zijn gaande. De maquette is er nog niet, maar aan de onderdelen wordt gewerkt.
Een van de pijlers van het Groene Waterstof Booster project is het mee-ontwikkelen van kennis en vaardigheden op het gebied van waterstof(technologie). Voor studenten van MBO, HBO en WO. En ook voor professionals. De 7 Noordelijke MBO-instellingen in het samenwerkingsverband EnergyCollege zijn al behoorlijk op weg en ontwikkelen het waterstof curriculum voor MBO: theorie en praktijk onder de vlag van het project Gas 2.0.
Ook bij de HBO en Masteropleidingen van de Hanzehogeschool wordt bekeken hoe waterstof, als onderdeel van het energysysteem van de toekomst, een plek kan krijgen in het onderwijs. Sommige docenten beginnen gewoon.
Deze week (juni 2020) was er was er een drievoudige primeur voor waterstof in de HBO educatie aan de Hanzehogeschool.
De eerste afstudeerders van de nieuwe 2 jarige deeltijdopleiding ‘Associate Degree Automotive’ van Engineering rondden hun opleiding af met een praktijkexamen waarin ze een waterstof auto bouwden. Jeroen, Bryon, Danny en Albert (de laatste volgt opleiding tot projectleider techniek) bouwden uit honderden losse onderdelen een waterstofauto. Een deel van het examen was via een live stream te volgen, en ik heb even meegekeken. Volgende week is er een race met de drie gebouwde auto’s op EnTranCe.
Een drievoudige primeur
– 1e afgestudeerden van de AD automotive deeltijdopleiding – 1e praktijktest-eindtoets bij een deeltijd opleiding engineering – 1e eindtoets met waterstof/ brandstofcel bij een deeltijdopleiding
Studenten bezig met montage van de race auto’s op waterstof
Stuwende kracht achter deze waterstofactiviteiten is Cor Scholte, docent Engineering aan de Hanzehogeschool en waterstof enthousiast. Zo ontwikkelde hij al eens een waterstofbarbecue, gewoon om te laten zien dat dat kan. En net zo veilig als een gewone (gas)barbecue. Cor is alweer met de volgende stappen bezig. De waterstofauto’s worden weer uit elkaar gehaald en volgend jaar opnieuw gebruikt.
Dan is het de bedoeling met H2RE Hanze Hydrogen Racing Engineers) als 2e studententeam van de Hanzehogeschool mee te doen met Formula Student, een wereldwijde ontwerp competitie van auto’s en motoren, waar studententeams uit de hele wereld aan mee doen.
Het andere Hanze team is HARD, de Hanze Racing Division.
Dit was 30 januari, midden in de winter, na een workshop op EnTranCe. Ik organiseerde een workshop waarin we nadachten over de inrichting van een Waterstof werkplaats op EnTranCe in de ochtend. Afgesloten met een lunch, klaargemaakt op de waterstof barbecue van Cor.
Twee jaar geleden alweer, 15 mei 2018, dat ik mijn laatste werkdag had bij Gasunie. Een nieuw avontuur tegemoet als zelfstandig professional, onder de naam EnergyGardenNL. Afscheid van Gasunie als werkgever, maar niet afscheid van energie. Duurzame energie, energietransitie, rol van mensen in het energiesysteem van de toekomst.
Wat gaat de tijd snel en wat gebeurt er veel in zo’n periode! Mooie opdrachten, vooral op het raakvlak van onderwijs, onderzoek en bedrijven (innovatie). Eerst een biogas project, en langzamerhand steeds meer waterstof. Met affiniteit met de inhoud, vind ik steeds beter mijn rol als verbinder en als katalysator in de energieketen. Hoe leuk is het om te zien dat er mooie projecten ontstaan en samenwerking groeit, mede door dat ik partijen bij elkaar heb gebracht.
Kennisdelen, in woord en geschrift, deed ik altijd al graag. Voor studenten, of bij bedrijven-teams. Daar is nu kennisdelen door middel van beeld (tekeningen) en het geven van waterstof clinics bijgekomen.
PRIMEUR VANDAAG: samen met Lucas een pilot van onze watersof clinic@home gegeven. Binnenkort meer daarover. Met Dank aan Tim, Ad en Meinoud die proefpersonen wilden zijn. gewoon wat proberen in coronatijden.
Is alles rozegeur en maneschijn? Tuurlijk niet. Waar ik geniet van de keuzevrijheid die ik heb om te bepalen welke opdrachten ik aanneem en mijn eigen tijd kan indelen, miste ik aanvankelijk de vanzelfsprekende nauwe contacten met directe collega’s. Het kostte me een tijdje om daar een nieuw evenwicht te vinden. Opdrachten met langere doorlooptijd zoals bij de Rijksuniversiteit Groningen en EnTranCe helpen daarbij. Daarbij ontstaan vanzelf nieuwe contacten.
Minpunt: heel veel (alle?) projecten rond duurzame energie en energietransitie hangen aan elkaar van subsidies. Zo’n subsidietraject duurt vaak dra-ma-tisch lang. Voor je het weet ben je 1 tot 1,5 jaar verder. Waarbij helaas mijn constatering is dat de subsidieverstrekker vaak niet gehinderd wordt door kennis van de inhoud, en zeer sterk is in het exact volgen van het administratieve proces. Onoverbrugbaar voor zelfstandigen of kleine bedrijven. Ik pleit voor een lage-drempel-innovatiefonds, waar een klein team van mensen uit de energiewereld, snel en laagdrempelig kleine bedragen beschikbaar stellen aan innovatieve ondernemers. Steeds om een stukje uit te proberen, een aanname te toetsen. En waar een deel, zeg 1 % van de subsidie pot van de verschillende overheden gestopt wordt. Wat zou je daar veel innovatieve MKBers mee kunnen helpen.
Samen met Lucas geef ik regelmatig waterstof-clinics bij organisaties. In 1 uur een korte inleiding over waterstof, wat is het, hoe maak je het, waar gebruik je het voor, maar vooral: zelf maken. Met kleine experimenteersetjes. Gister, eind van de vrijdag middag waren we -voor de tweede keer- bij een groep medewerkers van Stork. Uitgenodigd door Michiel, Stork, locatie Groningen, die op Linkedin het verslagjes van de eerste keer had gelezen. Nu nodigde hij ons uit voor de technici en monteurs (E&I) van zijn afdeling. In de grote werkplaats waren drie grote tafels neergezet waar we de experimenten konden (laten) doen. Beamer met verlengsnoer, en presentatie op een grote witte schuifdeur geprojecteerd. In tweetallen aan de slag en -before long- draaiden overal kleine molentjes op elektriciteit gemaakt uit waterstof.
Hier wordt waterstof geproduceerdLucas legt uit, in de werkplaats bij StorkHandig die grote tafels. Kunnen 4 experimentsetjes op 1 tafel, en ze zijn ook lekker hoog, zodat je goed recht kunt staan.
Of ze ook een certificaat kregen, vroeg een van de deelnemers.
Best een goed idee eigenlijk.