Het was nat en donker. ’s Morgens vroeg 12 januari. De wind joeg de regen horizontaal. Auto’s met ruitenwissers in hoge stand kropen voorbij. De verdwaalde voetganger, hield met twee handen de paraplu in bedwang.
Voorzichtig om de grootste plassen heen stappend.
Daar! In een stal brandde licht. Er werd gepraat, handen geschud.
Koffie met ontbijt.
Dit was de setting van het HyNorth ontbijt van 12 januari. In de EnergyBarn op EnTranCe, georganiseerd door iTanks. Zoals elke tweede donderdag van de maand . Lengte 1,5 -2 uur. Ontbijten, netwerken, kennis delen, thema waterstof. Ongeveer 50 aanwezigen, van bedrijven en organisaties uit Noord Nederland. Met presentaties van Marcel Koenis, business development directeur van EnTranCe, Rene Schutte, directeur HyNorth, en Lorenzo – er zijn er maar twee van in de wereld – Squintani , hoogleraar energierecht bij de Rijksuniversiteit Groningen.
In 2022 zijn de strikte coronamaatregelen uit beeld geraakt. In Nederland zijn de meeste mensen gevaccineerd of hebben Corona gehad. Wat blijft is dat een groot deel van de werkenden deels vanuit huis blijft werken: een blijvende verandering. Dat is een positieve uitkomst van Corona voor het milieu.
24 februari 2022 is de datum waarop de wereld veranderde. Onvoorstelbaar, een oorlog zo dichtbij, met ingrijpende gevolgen voor Oekraïne, met uitstraling naar de rest van de wereld. Een betonblok in een schijnbaar rustige wereldvijver. De energiewereld is -blijvend- veranderd. De druk om snel-ler te verduurzamen, te diversificeren, te besparen is hoog. Net als de roep om gekwalificeerde medewerkers, in zorg, in techniek, in energie. Voor EnergyGardenNL was 2022 (weer) een jaar van vooral waterstof.
Groene Waterstof Booster – NEC en Hanzehogeschool
Ook in 2022 is EnergyGardenNL actief in het project Groene Waterstof Booster, een samenwerking van 12 partijen in Noord Nederland. Onze bijdrage bestaat uit het verbinden van MKB in Noord Nederland -met een (mogelijke) waterstofvraag- met expertise uit het consortium. Via een vouchertraject, via kennisoverdracht, via netwerkactiviteiten. Zie kaart.
Deelnemers uit 4 branches workshop Hoge temperaturen bij DNV.
KENNISOVERDRACHT – ENERGIETRANSITIE – HANZE
De eerste module voor de minor Energy Markers aan de Hanze Hogeschool is een inleiding in de energiewereld. Het zijn vooral studenten recht, economie of bedrijfskunde. In de collegeserie gaf EnergyGardenNL de studenten een inkijkje in de wereld van (hernieuwbare) energie: een beetje zon, beetje wind, beetje biomassa, beetje waterstof. Leuke groep van 12 studenten met 11 nationaliteiten!
Kennisoverdracht WATERstof – Hanze (Pro)
Vanuit Hanze Pro zijn verschillende waterstofopleidingen voor professionals ontwikkeld. Bij de (3,5 daagse ) opleiding over het ontwerpen van veilige waterstofinstallaties verzorgt EnergyGardenNL het eerste dagdeel. Wat is waterstof, wat zijn de eigenschappen (vergeleken met dat andere gas: aardgas), waar moet ik op letten wat betreft veiligheid, en waar gebruik ik waterstof eigenlijk voor. Deelnemers aan de training komen vanuit netwerkbedrijven, consultants, technische bedrijven en overheden en zorgen samen voor een interactieve setting.
Organisatie Symposium Organisatie van Energie Innovatie – DNV/GasTerra/Gasunie/Hanzehogeschool
In mei 2022 organiseerde EnergyGardenNL een symposium over de organisatie van energie-innovatie. Met als basis de lessen die geleerd zijn in de vorige ronde van de energietransitie zestig jaar geleden: aardgas ‘veroverde’ in een paar jaar vrijwel de hele Nederlandse markt voor warmte en een flink deel voor stroom. Keynotes, gefaciliteerde workshop, posters en parika-sokken.
Twee eminences grise: Wim van Gemert en Pierre Bartholomeus
Waterstofmiddagen – NEC
New Energy Coalition organiseert voor organisaties korte bijeenkomsten over waterstof. Vaak met een presentatie van Julio Garcia als ‘keynote’ en een blik in de VR wereld van waterstof. Vanuit EnergyGardenNL is ook in 2022 een bijdrage aan het interactieve gedeelte gegeven door het faciliteren van een H2-clinic: in tweetallen zelf waterstof maken. Kan ook op lokatie.
Kennisoverdracht – WAterstof – k4s
Voor de tweede keer een (vrijwillige) bijdrage geleverd aan een on line training over energietransitie. Opgezet door K4S, knowledge for sharing, een mooi initiatief van 4 voormalige studenten van de Europese energiemaster SeSym. Nu allemaal werkzaam in de hernieuwbare energiewereld en gedreven om hun kennis aan anderen over te dragen. Mijn collega gaat over waterstof. Het derde programma zal in feb-maart 2023 draaien.
Hoofdrol in Educatief filmpje over waterstof – FORUM
Forum Groningen maakt educatieve filmpjes voor primaire onderwijs , groep 5-8, over uiteenlopende onderwerpen onder de naam FFserieus. In december 2021 werkte ik mee aan de opnamen voor een filmpje over waterstof, premiere in januari 2022. Zie ook hier.
Eind november, een andere afspraak viel uit, mooie tijd om een rondleiding te krijgen van collega Ted. Hij is een van de EnTranCe collega’s die actief betrokken is bij het Hydrohub project. Bij aanvang ook wel ‘megawatt test centre ‘ genoemd. Op de Energieproeftuin van de Hanzehogeschool is een stuk van het terrein nog extra afgeslotenen met hekken. Hier worden twee electrolysers, 1 PEM en 1 alkaline geïnstalleerd. Aan de PEM van TNO, een experimentele opstelling, wordt nog gewerkt. De alkaline, via Siemens, is commercieel op de markt, en gekocht in China. Voordeel is: alles zit al mooi ingebouwd in de zeecontainer. Nadeel: beschrijvingen/ handleidingen in het Chinees, en ook de Chinese schroefdraden voor de aansluitingen naar buiten de container bleken een andere maatvoering te hebben dan de Europese. Dus speciale tussen stukjes maken. Langzaam maar zeker worden de stappen gezet om de testopstellingen ook daadwerkelijk in bedrijf te krijgen. Zover is het nog niet, maar er is al veel wel aanwezig. Ondanks Corona, extreem lange levertijden, onverwachte knelpunten.
toegang-HH-terrein
Afbeelding 1 van 7
Toegang Hydrohub terrein
Omdat de electrolysers nog niet opgestart zijn konden we ook in een van de containers kijken, die van de alkaline electrolyser. Hart van de electrolyser is de stack waar water wordt gesplitst in waterstof en zuurstof mbt electriciteit. De stack is zo’n 30 cm breed en 1, 60 meter hoog. Daarom heen, electronica, een gassensysteem, een watersysteem, allemaal in verschillende compartimenten van de zeecontainer, explosieveilig (EX) waar nodig. Buiten de containers alle aan en afvoerleidingen en kabels, een kelder met tank om de loogoplossing van de alkaline electrolyser in op te vangen igv nood, noodsystemen, electrische filtersystemen, om te voorkomen dat schakelen van de electrolyser een storend effect heeft op het naburige stroomnet van EnTranCe en omliggende bedrijven. De grote ‘utilities’ ruimte waar het gedemineraliseerde water wordt gemaakt voor de electrolysers is buiten de Hydrohub hekken geplaatst, wel op terrein van preoftuin.
Energieopslag in alle soorten en maten is een van de ‘enablers’ van ons toekomstige energiesysteem met veel hernieuwbare energie in de mix. Productie van energie uit zon en wind laat zich beperkt voorspellen en past vaak niet op patronen van het gebruik van de energie. Op 15 november nam ik deel aan een interessant webinar, georganiseerd vanuit het programma verduurzaming industrie. Deze keer over energieopslag.
Presentatie door Jacques van der Worp.
Drie ondernemers, drie verhalen, drie opslagmethodieken.
Karin Husmann van S4 Energy vertelt over Kinext : opslag van bewegingsenergie in vliegwielen. Geschikt voor korte perioden van hoog vermogen, zeer snel regelbaar, denk aan milliseconden. Belangrijke inzet als ondersteuning voor de FCR (frequency containment reserve). Het doel van de FCR is frequentieverstoringen in het gehele (internationaal) gekoppelde hoogspanningsnet te stabiliseren, ongeacht de oorzaak en locatie van de verstoringen. 50 Hz moet 50 Hz blijven en niet een tikkie meer of tikkie minder. S4 energy bouwt de systemen ook zelf; de inzet is tegelijkertijd niche en breed.
Arne Eindhoven vertelde over Baas, of beter BaaS, battery as a service. Over elektriciteitsopslag en het geven van een 2e leven aan lood accus’s uit datacentra. Deze worden al na 4 jaar vervangen, terwijl ze nog een levensduur (en vaak garantie ) hebben tot 25 jaar. De accu’s worden door BaaS, ingebouwd in containers voor off grid stroomtoepassingen, voor het elektrificeren van horeca keukens of het realiseren van laadpalen bij bedrijven. Daarna gaan ze alsnog de recycling in, waar 100% van het lood, en ook vrijwel alle andere materialen kan worden teruggewonnen. Of beter: moet worden teruggewonnen, in lijn met Europese regelgeving.
Als derde Antti Rantala van het Finse bedrijf Tankki over koudeopslag. In enorm hoge metale silo’s is een grote inwendige spiraal gedraaid van dunne pijp met in totaal liefst 8 km lengte van die pijp. De tanks zijn goed geïsoleerd en worden gebruikt om koude in op te slaan, in de vorm van een laagje ijs, tot 4 cm dik aan de buitenkant van de spiraal gewonden pijp. Door de laag ijs te laten smelten en weer aangroeien kan energie opgeslagen of onttrokken worden. Er kan 7 MWh worden opgeslagen in 1 tank.
Je kunt het hele webinar terug zien op de website www.verduurzamingindustrie.nl vanaf 24 nov 2022. Daar vind je ook de links/ presentaties van de eerdere webinars uit de serie.
Mooie van deze serie vind ik dat je rond een thema steeds weer een paar nieuwe concrete voorbeelden te horen/ zien krijgt van ondernemers die gewoon stappen zetten in de energietransitie. Doen, niet blijven praten. Mooi.
19 oktober in alle vroegte vertrokken we met een bus vol Noordelijke bedrijven naar Bremen. Voor een 1 daags bezoek aan de waterstof technologie beurs. Ruim 350 bedrijven met een stand dit jaar. Veel te zien.
Samen met de gemeente Groningen organiseerden we vanuit de Groene Waterstof Booster deze busreis. Bedoeld voor vooral MKB bedrijven in Noord Nederland als 1 van mogelijk een serie activiteiten. Mooi om te zien dat een behoorlijk aantal van de deelnemers al een link hadden met de Groene Waterstof Booster: zelf meegedaan als ondernemer in de voucherregeling, of als expert betrokken. En ook weer nieuwe verbindingen gemaakt: in de bus, op de beurs, (inter)nationaal.
Met de ‘Er gaat niets boven Groningen’ bus op en neer naar Bremen. Met een lekker ontbijtje in de bus. Met inhoudelijk pitches van GWB, Douna en Zeta Energy in de bus. Met een workshop van Nederlandse en Duitse organisaties in Bremen: Resato, Mokveld, Fraunhofer, Faun en HyNorth (tevens Gasunie en Hans Hub Hydrogen) Met een enthousiaste en levendige groep. Met -voor de insiders- paprikasokken.
KLIK OP DE FOTO VOOR EEN DIA PRESENTATIE
Organisatie: GWB: Britta, Teun, Margreet en Tineke Gemeente Groningen: Dörte en Dieter
Regelmatig organiseert New Energy Coalition maatwerk bijeenkomsten voor bedrijven of organisaties: Voor ruim 30 collega’s bij GasTerra werd de middag van 8 september een waterstofmiddag. Met een inleiding door New Energy Collega Owen Huisman en een presentatie door Dr.-Ing. Julio C. Garcia-Navarro . Over waterstof en woestijnen. Na een waterijsje (geen waterstof) door met actieve gedeelte: de waterstof VR – experience van NEC en zelf watersof maken in de H2-clinic, die ik mocht faciliteren. Mooi om dat met zoveel energieprofessionals te kunnen doen.
Samen met New Energy Coalition collega’s Jochem Durenkamp en Julio Garcia deed ik mee aan de waterstofmiddag op 20 juli voor een vijftal Gasunie Trainees en hun coach Migiel. Na een enthousiaste presentatie door Julio over het potentieel van woestijnen voor duurzame energieopwek, faciliteerde ik de H2-clinic waar de trainees EN de begeleiders waterstof maakten. Jochem gaf een toelichting op energievalleys en een case waar aan gewerkt gaat worden: ontwerp je eigen hydrogen valley. Als afsluiting stonden de trainees met hun armen zwaaiend in de brede gang in het Energy Academy Gebouw, allemaal met een VR bril op: de waterstof experience in 3 dimensies. Een leerzame en tegelijkertijd ontspannen middag.
Begin oktober komt er een vervolg : presentatie van de cases door de trainees en feedback vanuit NEC op de resultaten.
Trainees
De trainees Vincent, Ruben, Bas, Wilco en Cyril zijn net met hun tweede (van drie) opdracht begonnen van hun 2 jarige traineeschap. Ze houden zich bezig met onderwerpen als emissieregistratie, de customer portal van GTS, een H2-import waardeketen model, groene energy inkoop en demand side respons, transport door de beoogde waterstofbackbone en -heel actueel- de nieuwe Eems Energy Terminal (drijvende LNG terminal).
Op 19 december was het tweede deel van de workshop. De trainees gaven een korte presentatie van hun uitwerking van de opdracht: ontwerp een hydrogen valley. Naast Jochem Durenkamp was ook ‘hydrogen hero’ Patrick Cnubben aanwezig.
Scheemda was vroeger centrum van de strokarton industrie. Twee fabrieken, de Toekomst 1 en Toekomst 2 lagen vlak buiten het dorp en hier werd tot 1968 strokarton geproduceerd. Daarna is het lange tijd gebruikt voor opslag, renovatie en verkoop van machines. Na jarenlange leegstand waren de gebouwen flink vervallen, een van de twee fabrieken is gesloopt, de ander helemaal gerenoveerd. Het bleek moeilijk om de om te toveren tot een rendabel gebouw, en het complex werd een paar keer doorverkocht. De huidige eigenaar is Patrick Beijk, horecaman in hart en nieren en vast van plan een bijzondere horeca- en belevingslokatie te maken van de Toekomst.
Groene Waterstof Booster en Kunstwerken
In het kader van het project de Groene Waterstof Booster was ik vorig jaar zomer al met Patrick in contact gekomen, steeds on line. Patrick wil de lokatie verduurzamen, net als de activiteiten die hij voorziet binnen de monumentale oude panden. Samen met collega Jochem Durenkamp van New Energy Coalition ging ik 22 juni op bezoek bij de Toekomst. Vanaf de A7 bij Scheemda is de het oude pand met de karakteristieke schoorsteen goed te zien. Zie ook dit filmpje van het huidige gebouw. LINK . Het eerste wat ons opviel was de bedrijvigheid, het grote aantal auto’s. Naast allerlei (ver)bouw activiteiten liepen er ook veel studenten van Academie Minerva, de kunstopleiding van de Hanzehogeschool: de komende week is hun eindpresentatie en aansluitend een publieke tentoonstelling van hun afstudeerwerken.
Als we aankomen is Patrick Beijk nog even bezig. Duizend-en-een verschillende dingen door elkaar heen: aansturen van de bouwvakkers die nu bezig zijn met nieuwe grote WC blokken ( voor toekomstige activiteiten als festivals met 1000 + mensen); en de kleine kamers / appartementen voor muziekgroepen die hier in de toekomst komen optreden. Bedenken hoe het gebouw geïsoleerd kan worden; met de architect plannen maken voor de inrichting: verschillende horecagelegenheden, huisjes op het terrein, uitbouwen van een replica VOC schip (de oude spanten zijn opgekocht en liggen op het terrein), het ombouwen van oldtimers tot foodtrucks. Het regelen van een aardgasaansluiting. En kijken hoe steeds opborrelende nieuwe ideeën een plekje kunnen krijgen. Tess, de assistent van Patrick en student architectuur, geeft ons een uitgebreide rondleiding. Met op haar ipad prachtige plaatjes (renders) van hoe het er uit komt te zien. Zoals dit plaatje van de ‘Beergarden’, op de plek waar nu een soort binnenpleintje is. Waar mogelijk worden de oude machines, en industriële overblijfsels bewaard. De grote ijzeren bolketels waarin het stro gekookt werd, de tanks, leidingen en tandwielen. Patrick sluit aan, en we drinken een kopje koffie op een oud houten bankje. Onder de indruk van de ideeën, het enthousiasme en de visie die uit zijn verhaal volgen.
wordt VErvolgD !
We kwamen hier om te praten over een onderzoek over een koffiebranderij gestookt met waterstof, en we gaan weg met een heleboel aanknopingspunten voor vervolgcontacten rond verduurzaming van de Toekomst.
Wat was het gezellig! En druk.
Op de Reunie van Gasunie Research op 21 mei in de EnergyBarn op EnTranCe. Ruim 150 oud collega’s van ’t lab waren aanwezig deze middag. Deels binnen in de Barn en ook op het plein ervoor. 60 personen tekenden in voor een rondleiding. En natuurlijk ging de meeste tijd op aan het bijpraten en terugkijken op de mooie tijden op het onderzoekslab. Ophalen van verhalen, foto’s van ’toen’ bekijken.
Samen met (mede) organisatoren Willem Mulder, Wim van Gemert en Harry Stronk kijk ik terug op de geslaagde middag vol energie.
We hadden een serie posters en een grote ‘banner’ gemaakt met informatie over innovatieve projecten en onderzoeken uit de Gasunie Research tijd. We onderzoeken nu de mogelijkheden om met deze posters een rondreizende tentoonstelling te maken langs de sponsoren van de reunie.
Begonnen als het idee voor een Gasunie Research Reunie met als aanleiding dat het gebouw aan de ~Energieweg 17 in Groningen- waar Gasunie Research (en haar opvolgers) vanaf 1968 onderzoek aan aardgas, gastoepassingen, kwaliteit en nog veel meer heeft gedaan. Corona gooide het reunie-idee in de war. Zomer 2021 kwam Wim van Gemert met de suggestie het idee weer nieuw leven in te blazen. We zochten en vonden ‘partners-in crime’ in Johan Knijp, Pierre Bartholomeus, Jan Hendrik Annema en Marcel Koenis.
De lokatie voor een reunie werd veranderd : de toekomst, de energietransitie-naar-duurzaam, gerepresenteerd door de EnergyBarn op EnTranCe, in plaats van het verleden, de energietransitie naar aardgas aan de Energieweg.
En nog veel meer mensen hielpen mee het seminar een succes te maken: Teun, Marloes, Joline, Niels, Jens en natuurlijk Margreet. Dank!
En de reunie werd een seminar, op 20 mei, met mensen vanuit veel verschillende organisatie en achtergronden. Rond een thema: we hebben mooie voorbeelden van wat energie innovatie uit de afgelopen 50 jaar bij Gasunie Research ons -als Nederland- heeft gebracht; wat kunnen we leren van toen, en hoe vertalen we dat naar de manier waarom we tegenwoordig energie innovatie organiseren (of zouden kunnen organiseren). En welke rol heeft/wil de generatie van de toekomst daarin.
Discussie, interactie, sokken.
Sokken? Ja, sokken. Bekijk de aftermovie hier.
Er was zelfs een website : www.grp2022.nl. Zie hier. Grp staat voor Grote Rode Paprika, symbool voor succesvolle aardgastransitie waarbij de ontwikkeling van WKK de tuinbouwsector in Nederland tot grote hoogte opstuwde.
Reunie-idee dan helemaal verlaten? Nee! gewoon een dag later, ook in de EnergyBarn, met bijna 140 oud GU research medewerkers.
Waar mogelijk worden de oude machines, en industriële overblijfsels bewaard. De grote ijzeren bolketels waarin het stro gekookt werd, de tanks, leidingen en tandwielen. Patrick sluit aan, en we drinken een kopje koffie op een oud houten bankje. Onder de indruk van de ideeën, het enthousiasme en de visie die uit zijn verhaal volgen. 
Animatie: 