Het was 12 september 2017. Kickoff Taskforce Waterstof Noord was de werktitel. Georganiseerd door Stork en Entrance. De eerste bijeenkomst van een 15 tal bedrijven en organisaties.
Lokatie, al varend op een loodskotter.
Doel: met concrete projecten invulling geven aan de brede waterstofvisie in ‘De Groene Waterstofvisie’ van de Noordelijke Innovation Board . Dat is een breed, hoog over verhaal. Een van de adviezen was: maak een masterplan onder leiding van een sterke groene waterstof ambasssadeur.
Ik was op de juiste tijd op de juiste plaats en voer mee. Heb daar voor het eerst een pitch gehouden voor EnergyGarden.
Een Manier van samenwerken in tijdelijk projecten.
Met mensen uit verschillende organisaties. Kortcyclisch, rond innovatieve ideeen. Gericht op bijdrage aan de energietransitie. Een idee dat enthousiast werd ontvangen. Dat is omgezet in mijn eigen bedrijf.
Taskforce waterstof noord is inmiddels Hydrogreenn.nl geworden. BIjna 100 bedrijven en organsiatie. Bijna 300 deelnemers. Aan algemen bijeenkomsten een paar maal per jaar. Deelgroepen Gaan aan de slag met specifieke projecten. Belangrijkste op dit moment: waterstofwijk in Hoogeveen.
Zeeeer knus binnen. Een tikje krap, maar goed om even te schuilen voor de regen.Uitwaaien aan dek
Voor de tiende keer alweer wordt door Urgenda en anderen de Dag van de Duurzaamheid georganiseerd. Op de tiende dag van de tiende maand. Mooi om op een speciale dag extra aandacht te geven aan duurzaamhedi en wat prive, als organisatie, als bedrijf, als gemeente, als overheid kunt doen.
Op de website van dag van de duurzaamheid allerlei voorbeelden van activiteiten, groot en klein.
Nog belangrijker is dat het blijvende stappen zijn. Ook op 11 oktober, 12 oktober en …..
The good news is thatactionsto limit global warming to 1.5oCareunderway around the world.
Dit is een van de uitspraken van een van de opstellers van het nieuwe IPCC rapport SR15 dat op 8 oktober uitkwam. Dat klinkt positief, zou je denken. Maar dit is de uitspraak als je door een roze bril kijkt.
Letterlijk luidt het citaat:
The good news is that some of the kinds of actions that would be needed to limit global warming to 1.5oC are already underway around the world, but they would need to accelerate.
Global Warming of 1,5 C, IPCC
Dat is meteen een stuk minder florissant, met allerlei slagen om de arm. En dat is nu ook net het ingewikkelde. Er moet ontzettend veel gebeuren. Onmenselijk veel, misschien zelf. Technisch kan het, is mijn overtuiging. Maar hoe komen alle overheden, landen, bedrijven, NGO’s er met elkaar uit. Iedereen moet tegelijk beginnen en eigen bijdrage leveren. Praktijk is dat veel partijen wachten op anderen. Met als resultaat dat we met zijn allen achterblijven. Een tragedy of the commons in Optima Forma. Maar nu gaat het niet om de commons (de brink) in een klein dorp maar om een groot deel van de aarde.
Voor het koraal en een aantal laagliggende eilanden is het al te laat. Een beetje als een net omgewaaide boom: de blaadjes zitten er nog aan en zijn nog groen, maar binnenkort vallen ze af. Volgend jaar lopen de knoppen niet meer uit. De stam blijft nog jaren liggen als herinnering aan ooit-de-boom.
En dan kunnen we koralen alleen nog zien in zee-aquaria en in (oude) documentaires.
De koude rillingen lopen me over de rug bij het verder lezen in het rapport.
De laatste jaren ben ik zeer regelmatig te vinden op EnTranCe, het energie transitie centrum van de Hanzehogeschool in Groningen.
Inspirator en onvermoeibare strijder voor de bouw van EnTrance is Wim van Gemert, leading lector Energietransitie is sinds maart 2018 met pensioen.
Een plek waar nieuwe technologieen worden uitgetest, waar studenten en onderzoekers samenwerken met het bedrijfsleven. Waar de faciliteiten zijn om vanuit je bedrijf een container te huren, en daar voor een paar maanden (of langer) een experiment uit te voeren. Door te werken met losse containers die aangesloten kunnen worden op de ringleiding van EnTrance kunnen makkelijk wijzigingen worden aangebracht, als er een extra bedrijf zich vestigt, of een proef weer afgelopen is.
The Energy Bridge, ringleiding voor warm en koud water gas, stroom, waar containers aan gekoppeld kunenn worden.In de EnergyBarn kunnen grote groepen ontvangen worden. Vaste stek voor de Barntalks.De energyBarn is opgebouwd uit gerecyclede materialen.
Inmiddels heeft ook TNO met zijn HESI faciliteit zich op het terrein gevestigd;
Bij BuildinG kunnen nieuwe oplossingen in de bouw worden getest en bekeken, van aardbevingsbestendige materialen tot compleet nieuwe materialen of manieren van bouwen.
In oktober 2018 is nieuwe gebouw van ZAP geopend, Zernike Advanced Processing , waar studenten en onderzoekers zich bezig houden met biochemische innovaties.
Voor een virtuele rondleiding van EnTranCe: klik hier.
Aansluitend aan het waterstofsymposium dinsdagochtend 2 oktober, was er voor de buitenlandse gasten uit Japan en Duitsland een excursie georganiseerd naar de Magnum Centrale in de Eemshaven en naar de gasopslag en Hystockproject in Zuidwending.
De Magnumcentrale van Nuon – VattenfallBIJNA GELUKT om drie centrales op 1 foto te krijgen: het lichtblauwe gebouwtje links is onderdeel van de Magnumcentrale, het grote gebouw met de stoompluim is de kolencentrale van RWE, op de achtergrond- met de vijf torens- staat de Eemscentrale van Engie.Energietransitie in beeld: vanuit een dieselbus genomen, met zicht op een waterstof bus. Elektriciteit van hernieuwbare bronnen (windmolens) en fossiele bronnen (stukje kolencentrale RWE). Als je het weet ook nog een enorme energieverbruiker in beeld: de lage gebouwen in de verte achter de masten zijn van datacenter van Google.
Er was nog plek in de bus, en ik schoof last minute aan. Jaren geleden, toen de Magnumcentrale nog in aanbouw was ben ik er eens geweest, interessant om nog eens langs te gaan nu de centrale in bedrijf is (vanaf 2013).
We kregen een toelichting op het H2M project, een groot project waar Nuon-Vattenfall, eigenaar van de centrale, Equinor (voorheen statoil) en Gasunie betrokken zijn. Een project waarbij een deel van de centrale omgebouwd wordt om op blauwe waterstof uit Noorwegen te gaan draaien.
Enige minpuntje : de rondleiding ging vanuit de bus, een rondje over het terrein. Da’s toch een stuk minder indrukwekkend, dan als je tussen de enorme compressoren en gebouwen doorloopt. Vanuit efficiency en veiligheidstechnische redenen kan ik me de keuze wel goed voorstelen overigens.
Is het toeval dat er drie centrales (die samen 25-30% van de stroom voor heel Nederland opwekken) zo vlak bij elkaar staan in het Eemshaven gebied? Nee, tuurlijk niet. Plek aan de kust is handig, vanwege het vele benodigde kkoelwater. En omdat de overheid 10 jaar geleden het Eemshavengebied, naast de Maasvlakte, als vestigingsplaats voor centrales heeft aangewezen.
De Eemscentrale, een gascentrale, uit 1996 is de oudste. De Magnumcentrale, ook op aardgas is van 2013. De Eemshavencentrale van RWE is nog nieuwer, van 2015.
Vanuit de Nederlandse ambassade in Japan is een Innovatie Missie georganiseerd rond het thema waterstof. In de week van 1-5 Oktober bezoeken 15 professionals van Japanse overheden, bedrijven, investeerders en kennisinstellingen Nederland.
Dinsdag was een Groningse dag. De ochtend was goed gevuld met een symposium bij EnTrance rond het Thema Waterstof. Ruim 100 aanwezigen, van bedrijven, kennisinstellingen, overheden.
Not grey, not blue, but green.
Een mooie inkijk in waterstofactiviteiten in Noord Nederland en de kansen voor samenwerking, door Patrick Cnubben van New EnergyCoalition; een helder verhaal van Marcel Galjee van Akzo over waterstof in de chemische industrie. Marcel was een van de aanwezigen die het belang van het integreren van ketens benadrukte. En dat betekent soms samenwerken met partijeen die in eerste instantie misschien helemaal niet voor de hand liggen.
‘Sector Coupling’, sector overstijgende samenwerking was ook de rode draad in de boodschap van Oliver Weinman, managing director Innovatie bij Vattenfall. Weinman vertelde over een stevig innovatieprogramma van de Duitse overheid, een nationaal innovatie programma voor waterstof, 10 jaar, 1,4 miljard. Kijk, dat zet (de eerste) zoden aan de dijk.
Patric Cnubben van New Energy Coalition geeft een overzicht van de H2 activiteiten in Noord NederlandEen serie korte presentaties van Japanse delegatieleden, van rechts naar links, van Stad Yokohama, Van IAE, van MHPS en van Tokyo Gas.
’s Middags excursie naar de Magnum Centrale in de Eemshaven en naar Zuidwending. Donderdag bezoekt de groep nog de jaarlijkse Innovatie Expo in Rotterdam.
In fleurige overalls op Zuidwending, rondleiding door Robbert en Nadia.
Toen ik nog bij Gasunie werkte was ik betrokken bij het project Flexnode. Dat ging over een RBC, een reversibele brandstofcel. Een RBC bestaat uit een deel waar je van stroom waterstof maakt, en een deel waar je van waterstof weer stroom maakt. Maar ik had het ding nog nooit gezien, veel van de projecttijd was nodig om de juiste apparatuur uit te zoeken en te bestellen. Inmiddels is de opstelling daadwerkelijk gebouwd en zijn er de eerste experimenten mee gedaan. Tijd om eens te gaan kijken.
Onder de electrolyser met aansturing. Handig voor bezoekers, zo’n raam in de deur. Bovendeel bevat de droogapparatuur.De electrolyser van dichtbij, met 33 stacks. En kleurige aansluitingen.De brandstofcel: waterstof in, stroom uit.
Andras Perl, docent en onderzoeker bij de Hanzehogeschool, was bereid me vanmiddag het een en ander te laten zien. In een cabin op EnTrance staat de opstelling. Een electrolyse-apparaat, zo groot als een kleine koelkast, die van gedemineraliseerd water omzet in zuurstof en waterstof. Er boven op nog een kleinere kast waar een droogunit inzit. Voordat het waterstof gas naar de opslagtank gaat moet het eerst gedroogd worden. En de brandstofcel, een stukje kleiner, die staat op een tafel, met een regelkast aan de muur. Het grootste ‘object’ in de cabine is overigens een hele grote jerrycan van 1 kubieke meter, gevuld met ‘demi-water’.
In mijn gedachten was de RBC één apparaat, of in ieder geval verschillende onderdelen in één kast ingebouwd, waarbij je dan ‘even de draadjes’ omdraait als je van stroom H2 wilt maken of andersom. Dat is dus niet zo! Het zijn fysiek twee verschillende systemen. De electrolyser komt van Greenhydrogen uit Denemarken en de brandstofcel van H2sys uit Frankrijk. Op vol vermogen kan 1 Nm3/uur aan waterstof geproduceerd worden. En de andere kant op: de brandstofcel kan 0,9 m3/uur waterstof gebruiken om om te zetten in stroom. Het rendement van de eerste stap is niet erg hoog, dat komt omdat ook het stroomverbruik van de droger en de ‘demi’-water filters mee telt. Dat is nog wel iets om op te letten, vaak wordt in een specificatie de efficiency van de electrolyse-stacks sec benoemd, en niet van de hele opstelling die je nodig hebt om waterstof te maken. Hoe zit het met geluid vraag ik, als je zo’n opstelling tzt in een gebouw wilt zetten?. Dat bleek mee te vallen, wel even wennen aan de pufjes en schakelgeluiden in de kast, maar geluidsniveau niet hoger dan een gewone wasmachine of afwasmachine.
Andras Perl, docent – onderzoeker Hanzehogeschool
Het project Flexnode – met bijpassende subsidie- is inmiddels afgelopen en de laatste hand wordt gelegd aan de eindrapportage. De opstelling staat nu stil. Maar mocht je -als student, als onderzoeker, of als bedrijf- ideeen hebben om nog wat experimenten te doen, of heb je nuttig gebruik voor beperkte hoeveelheden waterstof, meld je gerust bij Andras. Jammer om een goed werkende opstelling, waar de kinderziekten uit zijn, niet verder te gebruiken.
Vanuit de Rijksuniversiteit Groningen rijdt bijna 200 keer per jaar een grote kleurige vrachtwagen weg. Naar een middelbare school ergens in den lande, of naar een symposium of festival. Vorige week kwam ik de truck tegen op het Zernike, campus van Groningse hoger onderwijs. In de energie-truck kunnen schoolklassen kennis maken met de energie van morgen. Luisteren naar een verhaal of proefjes doen.
He Tineke, hoorde ik roepen, en ik raakte aan de praat met Theo Jurriens. Theo is altijd met het populariseren van wetenschap bezig. Ik ken Theo al heel lang , van mijn sterrenkunde studie in Utrecht nog. Toen was Theo al bezig met het populariseren van Sterrenkunde. Nu dus energie en in de afgelopen jaren heeft Theo, een echte regelaar, al heel wat klassen de truck in en uit zien gaan. Het moet wel kort, zegt Theo, het moet binnen een lesuur passen van 45-50 minuten. Op de website zie je voorbeelden van de proeven, de route van de truck en kun je de truck ook boeken voor je eigen activiteit.
De truck van TheoMooi zo, tussen de kleurige gebouwen
Bijna klaar met een boeiend jaar bij Energy Venture Lab, een onderdeel van Venturelab North. Een traject voor startende ondernemers, in dit geval op gebied van Energie. Bij aanvang had ik een essay, geschreven ‘als huiswerk’ bij een cursus over energietransitie en innovatie. Over een idee: ‘EnergyGarden’. Nu een jaar later, ben ik daadwerkelijk als ZZPer begonnen met EnergyGarden, heb ik eerste twee facturen uitgestuurd, is de EnergyGarden website een paar weken in de lucht -inclusief dit blog- en geef ik over twee weken mijn eindpresentatie van het EVL traject. Veel geleerd, goede contacten opgedaan, prima coaching, lekkere lunch.
Een historische dag, aldus Aard Groen, ‘founder’ van Venture Lab, de eerste trainingen in het nieuwe gebouw. Aard op achterste rij, tweede van links.
Bijna klaar is ook het nieuwe gebouw. In juni vorig jaar begonnen in het Van Elmpthuis, hartje centrum Groningen. En volgende week wordt het nieuwe gebouw waarin Venture Lab gaat wonen geopend, op het universiteitsterrein van Groningen, Zernike. Als onderdeel van start up city. Voor het eerst waren de trainingen vandaag in het nieuwe gebouw. Was wat improviseren.
Er wordt met man en macht gewerkt aan het klaarmaken van het gebouw voor de grand opening volgende week. Vandaag dus volop schilders, timmermannen, schoonmakers, heftrucks en karretjes in het gebouw. Nog geen koffieapparaat (verse koffie gebracht om 10:30), de toiletten nog niet in gebruik (naar het naburige gebouw) en overal dozen. Hilarisch vond ik de damestoiletten. Zijn ze niet iets vergeten?
Voor de goede contacten of speciaal werkoverleg?Damestoilet in het nieuwe gebouw. Er komt echt nog een tussenwandje tussen, werd ons verzekerd, maar veel plaats is er niet voor.
Vanmiddag aanwezig bij een seminar georganiseerd door New Energy Coalition in samenwerking met het World Energy Council Nederland.
Met Catrinus Jepma als moderator, waren 4 vertegenwoordigers van 5 Nederlandse Havens aanwezig.
Van links naar Rechts: Cas Konig (CEO Groninger Seaports: Delfzijl+Eemshaven), Jacoba Bolderheij (CEO Haven Den Helder,) Roon van Maanen (Directeur circular & renewable Industrie, haven Amsterdam, Caroline Kroes (Corporate Strategy, Haven Rotterdam) en Jeroen van Hoof (PWC/ WEC)
Thema: wat betekent de energietransitie voor de havens. Traditioneel leven havens van de overslag van goederen (havengelden), en van het uitgeven van land. In havens als Amsterdam en Rotterdam vormt de overslag van olie en kolen tot 60% van het totaal. Door de onvermijdelijke (en noodzakelijke) trend naar sterk verlagen van gebruik van olie en kolen gaan de toekomstige inkomsten van de havens dus sterk omlaag.
Tegelijkertijd zijn havens ook belangrijke “energie-overslag” lokaties: veel electriciteit centrales, nu nog fossiel, maar in de toekomst groen staan bij havens. Dat is ook de plek waar in de toekomst de aanlanding van de groene stroom (of groene waterstof) van grootschalige wind op zee zou kunnen plaatsvinden. Met name in en rond de haven van Den Helder is de terug gang in arbeidsplaatsen te merken. Den Helder is geen overslaghaven en leeft van de toeleverende industrie van olie en gas op zee. Den Helder richt haar vizier op grootschalige wind op zee. En pleit voor het zoveel mogelijk gebruik maken van bestaande (gas) infrastructuur.
Rechts Catrinus Jepma
Een grote groep studenten was aanwezig. Mooi om te horen dat er veel vragen waren. Een goede vond ik: hoe zien de havens de samenwerking met. ruimte voor kleinschalige energieopwekking. Welke ruimte is er voor ‘wacky ideas’ .
Grootschalig helpt voor de grote stappen, was de teneur van de antwoorden. Wel verschillende kleinschalige alternatieven en faciliteiten voor kleinschalige startups: Port XL in Rotterdam, Prodock in Amsterdam. Experimenten met H2 backbone en DC in Delfzijl en in Den Helder is een getijdenstroom pilot inmiddels afgerond en opgeschaald naar een project bij de afsluitdijk.
In de aansluitende netwerkborrel sprak ik nog even met een paar zojuist begonnen energiemasterstudenten aan de RUG. Ik vertelde over de Gasunieleiding in Zeeland die wordt omgebouwd naar een waterstofleiding. Is dat niet moeilijk, vroeg 1 van de studenten. Hij bleef moeilijk kijken, na mijn uitleg. Waarom? Hij dacht dat de transportleidingen op 3 kilometer diep lagen, dan is het wel lastig om even een afsluiter te vervangen.
Iets met klok en klepel ? Gasgerelateerde bevingen op 3 kilometer diep.
Dit is pas de eerste week van de master, en de studenten waren vastbesloten veel te gaan leren. Ze waren blij met de mogelijkheid het seminar bij te wonen.
