Uit een toevallig linkedin bericht kan zo maar een interessante opdracht komen! Rond de zomer vorig jaar kwam ik in contact met Monique, werkzaam bij Ditio in Rijswijk.
Ditio is bezig met haar plan voor de toekomst en wat de de energietransitie in het algemeen en waterstof in het bijzonder kan betekenen voor de diensten die Ditio aanbiedt. En wat dit kan betekenen voor de ontwikkeling of opleiding van de medewerkers.
Het contact met Monique leidde tot een paar on-line colleges, met 12-13 medewerkers van Ditio, op 14 en 28 januari: in de vorm van presentaties en een opdracht in groepen.
Elementen uit de presentaties:
achtergrond techniek en fysieke kant (wat is waterstof, hoe maak je het)
voorbeelden van lopende of geplande projecten
een selectie uit de niet aflatende stroom nieuw rapporten over waterstof,
een globale politieke en beleidsomgeving.
Overzicht van de teams voor het groepswerk
De bijeenkomsten waren van 4 tot 6 in de middag, waarbij de tweede een beetje uitliep. Deze tweede bijeenkomst gebruikten we voor een belangrijk deel aan bespreken van het groepswerk. In twee of drietallen hadden de collega’s zich in enkele actuele waterstofprojecten/programma’s verdiept, met het oog op huidige en toekomstige inzet van Ditiosi in dit soort nieuwe energie projecten.
Teamsbijeenkomst, halverwege even korte pauze…
Veel vragen, veel betrokkenheid.
Monique. Rick, Sandra, Thomas, Wilco, Carlijn, Henk, Bob, Diederik, Franklin, Gerben, KAz, Marcel en Daryaa, dank voor jullie bijdrage en enthousiasme.
Het jaar 2020 ging de geschiedenis in als het eerste ‘Corona’ jaar. Met lockdowns en een overwacht snelle overschakeling naar massaal thuiswerken. Teams, Zoom en een overvloed aan webinars waren het gevolg. Voor EnergyGardenNL was het effect op een deel van de werkzaamheden beperkt, vanuit huis werken was al de norm. Wel vielen de mogelijkheden voor uitvoering van H2-clinics en het geven van live presentaties/college’s terug naar vrijwel nul.
MASTERCLASSES WATERSTOF VOOR STUDENTEN ENERGIE-Masters
DEcember 2020
Voor internationale studenten van de drie internationale energie- master studies van de Hanzehogeschool gaf ik in december twee masterclasses: 2 uur presentatie – vraag-antwoord en in het laatste uur maakten de studenten zelf waterstof. Met kleine groepen en aandacht voor afstand konden we deze masterclasses live doen op EnTranCe. Daarmee was het praktijkdeel (zelf waterstof maken) mogelijk.
Coordinatie en schrijven publiek rapport WaterstofWijk Hoogeveen – jan 2020 – SEPTEMBER 2020
Een consortium van 22 partijen voortgekomen uit het Hydrogreenn netwerk (waterstof geïnteresseerde organisaties) heeft de in 2018/2019 gewerkt aan het maken van een blauwdruk, een ontwerp voor een waterstof wijk in Hoogeveen. Mijn opdracht bestond uit het coördineren en schrijven van het publieke rapport.
Met heel veel plezier gewerkt in het team van de Hanzehogeschool aan het project de Groene WaterstofBooster. Vanaf juni 2018 betrokken bij de voorbereidingen van de subsidie aanvraag bij SNN. Vanaf september 2019 -door Hanzehogeschool- bij het project betrokken om de projectorganisatie op te starten. Het leuke van kunnen bijdragen in de vroege fase van een project is dat alles nog bedacht, gemaakt of georganiseerd moet worden. In alle ‘werkpakketten’ van het project. Dat past goed bij een proeftuinomgeving als EnTranCe en een open innovatieproject als Groene WaterstofBooster.
Zie www.groenewaterstofbooster.nl. In september 2020 stopte het contract met EnergyGardenNL. Klik hier voor meer
Pilot H2-CLINIc @ HOME – VANAF mei 2020
Naast een waterstof clinic van 1 uur bij bedrijven, nu ook een @ at home versie. Net voor de zomer 2020 de eerste pilot gedaan. En een filmpje gemaakt.
Bij de Hanzehogeschool kun je drie verschillende energie masterstudies doen: EMRE: European Master in Renewable Energy; SESYM: European Master in Sustainable Energy System Management en E4S: Energy for Society.
EMRE is vooral gericht op technologieën en techniek. SeSym is half technologie, half businesscases/ economische aspecten. En E4S is een combinatie van een beetje techniek, business kant, maar ook de maatschappelijke kant van energietransitie. Leuke van deze masters is dat het een mix van studenten is die uit heel veel verschillende landen afkomstig zijn. En regelmatig al een aantal jaren werkervaring hebben.
2e masterclass waterstof op 11 december1e masterclass waterstof 4 december 2020 op EnTranCe
De huidige groep is in september begonnen, en studeert grotendeels on line. De meeste studenten zijn wel naar Groningen gekomen en studeren vanaf hun kamer. Een studente uit Taiwan gaf aan dat ze ook met Kerst niet naar huis kon, weliswaar twee weken vrij en vrijwel geen corona op het eiland; maar komende uit Nederland moet ze in Taiwan 2 weken verplicht in quarantaine. Da’s niet de moeite waard. Om een beetje afleiding te bieden en een keer elkaar live te ontmoeten heeft de Hanzehogeschool mij gevraagd een Masterclass Waterstof te geven. Had ik al eerder voor de vorige lichting SeSym studenten gedaan. Nu dus studenten van alle drie masters door elkaar.
Op 4 december was de eerste masterclass, op 11 december de 2e. Met alle tafeltjes op Corona afstand, en maximum van 14 studenten (grootste lesruimte die op EnTranCe beschikbaar is). Studenten uit Taiwan, Griekenland, Nederland, Ierland, Duitsland, India en en Mexico. Geen examen, gewoon voor de leuk. Ontspannen interactieve sessie, met als uitsmijter het zelf waterstof maken. Bij eerdere masterclasses en h2-clinics liet ik dat in groepjes van 4 of 2 personen per experiment doen. Nu ieder apart. Collega Annet Jantien (4 dec) en Bart (11 dec) waren er ook bij, deels om zelf mijn verhaal een keer te horen, en deels om bij te springen bij het praktijkdeel. Dat laatste bleek nauwelijks nodig. Binnen de kortste keren werd door iedereen simultaan waterstof geproduceerd.
Vandaag naar een congres geweest, een online congres wel te verstaan.
Georganiseerd door de gemeente Emmen, rond het thema waterstof.
Van breed in Europa en Europees beleid, via concrete reuze projecten, naar kleinere projecten en en belang van kennis delen.
Als je met een woordwolk alle teksten van vandaag zou weergeven komt naast waterstof en business case het woord samenwerken het grootst naar voren!
Europa
Beginnend met een Europees blok, sprekers Diederik Samson, kabinetschef van vicevoorzitter Europese commissie Frans Timmermans, Bart Biebuyck, executive director van de FCH JU en Jorgo Chatzimarkakis, secretaris-generaal van Hydrogen Europe.
Diederik Samson: Speerpunten: Renovation Wave, huizen verbeteren, isolatie/zelf opwekken te beginnen voor mensen met minder financiele middelen. En waterstof ; versneld investeren in productie, transport en (vooral) gebruik. Dus geen kip – ei, gewoon tegelijk. Niet alleen Capex, maar ook Opex. Jorgo Chatzimarkakis: We need a clear narrative on hydrogen. The narrative is the Replace Strategy.Bart Biebuyck: we moeten blijven innoveren. En -via Jorgo- de kosten omlaag brengen door opschalen. Daar profiteert elke burger van.Diana Matroos zorgde, net als is de vorige edities van dit congres, als dagvoorzitter voor een verbinding van alle verschillende onderdelen, het stellen van kritische vragen, en formuleren van de samenvattende conclusies.
(Gender) diversiteit
Ook bij dit congres is de constatering dat naast Diana, slechts 1 andere vrouw op het programma stond. Monique van der Leijen, namens Start -up Summit Engineering op de waterstof marktplaats. Niet op de planning maar wel aanwezig, Janka Kappenburg, programmamanager HEAVENN, van penvoerder New Energy Coalition, die de presentatie over het HEAVENN project (Hydrogen valley) vertelde.
Janke Kappenburg: samenwerking is cruciaal. Monique van der Leij (Summit Engineering): wij kunnen helpen met verbindingen leggen, en beginnen met kleine stapjes. We zijn een hands on bedrijf, van advies zo snel mogelijk naar projectuitvoering.
Missing Link en kennis
Ad van Wijk: meer regie van overheid om H2 economie echt te laten vliegen.
Ad van Wijk, professor Future Energy Systems, TUD, bekend als ‘gezicht’ van het rode boekje van economic board Groningen, en zeer betrokken als veelgevraagd adviseur en spreker over de ontwikkeling van de waterstof als onderdeel van de energy transitie. Ad beschrijft enthousiast de stappen die afgelopen jaren bereikt zijn, en laat een paar mooie voorbeeldprojecten zien. Heel veel gebeurd, maar…. ….is vooral nog veel praten, voorstellen doen, agenda’s en roadmaps lanceren. Er zijn nog niet zoveel schopppen in de grond gezet. Zo eindigt AD zijn verhaal met de missing link in de ontwikkeling van de H2 economie: nationale (overheids) coordinatie en richting.
Interessant dat Tjisse Stelpstra, gedeputeerde Drenthe, juist ageerde tegen de veel gehoorde uitspraken van grote bedrijven als Shell (en Ad van Wijk)dat overheid het voortouw moest nemen. Tjisse vond dat de bedrijven dat gewoon moeten doen.
Catrinus Jepma: geen waterstofeconomie zonder kennis. “Jonge mensen geinteresseerd krijgen kost geen enkele moeite. Opleidingen lopen meteen vol, is mijn ervaring”
Aan het woord is Catrinus Jepma, honorair hoogleraar Energie en Duurzaamheid, en voor mensen uit die de ontwikkeling van regulering van het aardgasnet aan het begin van deze eeuw een beetje gevolgd bekend van het Jepma-effect. Volgens Catrinus is het kennisvraagstuk rond waterstof laat (te laat?) op gang gekomen binnen Europa. Er zijn nauwelijks grote internationale kennisprogramma’s, waar alle topmensen zich naar toe bewegen. Ik denk aan het voorbeeld van Corona, waar kennis cruciaal is. Je ziet met welke enorme snelheid er stappen gezet worden als je de onderzoekers bij elkaar zet. Er hangt van alles in de lucht, aldus Catrinus, een programma als HyDelta, waar binnenkort meer van bekend wordt gemaakt. Ook het groeifonds biedt mogelijkheden. Catrinus geeft aan dat we moeten oppassen dat niet elk land , elke universiteit, eigen onderzoek gaan doen. We moeten dus van elkaar weten wie wat doet en oppassen geen onderzoek te dupliceren.
Arwin Nimis van het Drenthe College en Willem H2azenberg van Stork en Hydrogreenn praten over het belang van opleiding rond waterstof, samen met bedrijfsleven.
Concrete projecten
Nico van Dooren (Haven van Rotterdam) op de vraag ‘kan Rotterdam’ ook in de toekomst de energiehaven van Nederland en west-Europa blijven’, zeg ik volmondig JA. Samen met belangrijke andere partijen.
Emmen- Delfzijl – Oosterwolde
Na de lunch pauze weer verder, dichter bij huis. vanuit het gemeentehuis Emmen kondigt Diana de volgende sprekers aan.
Harry Eshuis van Nam: met mogelijkheden op GZI terrein Emmen hebben we goud in handen. Camiel Broecheler, business developer bij SkyNRG. Alleen groene waterstof voor onze projecten -met partners- om groene kerosine te maken. Ben Tubben (Alliander), samen met zonnepark bedrijf Groenleven kijken naar oplossingen voor netcongestie. We gaan electrolyser plaatsen. In deze fase vooral leren.Willem de Vries (Groenleven) : samenwerking met netbeheerder Liander heel goed; project zelf is best lastig.Erik Koorman, manager Business development Intergas: hybride systemen; binnenkort proef met H2 wijkje in groningen, samen met Enexis.
Laatste blok van het congres bestond uit een aantal korte pitches van bedrijven. Deelnemers aan congres konden daarna -digitaal- netwerken met deze verschillende ondernemers.
Dag allemaal
Over 1-2 weken, kun je op website van new emmergy de sheets en de FAQ’s terugvinden. Met dank voor de prima organisatie en de ruime pauze’s.
Dit was het laatste beeld van -weer- een webinar op 16 november 2020 met daarop de moderator (Leon Stille van New Energy Coalition, en zijn 4 gasten. Met de klok mee: Jan-Jaap Aué, Joris Kee, Catrinus Jepma en Carl Holthausen.
Eerst een paar korte inleidingen van de vier gasten, Joris over waterstof (wat is het), Catrinus over waterstof als onderdeel van toekomstige duurzame energiesysteem (“we hebben te weinig groene moleculen”), Jan_Jaap over waarom waterstof het goed doet in Noord Nederland, en Carl over de opschaling van 50 waterstofvoertuigen als retrofit in 2020 (allemaal handmatig), naar op termijn 2000 H2-vrachtwagens per jaar. Alleen door serie-productie in deze orde van grootte kunnen de waterstofvrachtwagens concurrerend gaan worden met dieselvrachtwagens. Begin december krijgt Carl de sleutel van de nieuwe hal in Winschoten, waar na een aantal maanden inrichten gestart kan worden met de bouw van de eerste series vrachtwagens in de tweede helft 2021. Holthausen heeft al 200 orders.
Eem levendige discussie kwam op gang rond vragen van de verschillende webinar-volgers. Amusant was de vraag van een kijker hoeveel water er eigenlijk nodig is om een kg waterstof te maken. De vraag pingpongde tussen de sprekers heen en weer. Antwoord, zie onder.
Feedback ORGANISATIE
TOP: fijn dat er geen sheets waren, vanuit huis zit je alleen naar zo’n sheet te kijken. Beter om gezichten en uitdrukkingen te kunnen zien. En zeker nuttig om in deze setting regelmatig te herhalen.
TIP: Zorg dat het platform dat gebruikt wordt(GoToWebinar), het mogelijk maakt als kijker ‘alle’ vragen en evt reacties in de chat te zien.
Uit de reactie van Leon maakte ik op dat er heel veel vragen waren, waar hij er enkele uitpikte.
Om mbt van electrolyse 1 kg waterstof(gas) te maken is 8,9 kg water (=8,9 liter water) water nodig. Afgerond is dat 9 kg water. En ontstaat dan ook 7,9 kg zuurstof(gas).
Zo gaat het er over een tijdje uitzien bij tankstations, pictogrammen met alternatieve, groene brandstoffen. Pictogram is alvast ontwikkeld door Rijkswaterstaat voor plaatsing bij stations langs de snelweg.
Zal ik dus niet zo gauw ‘live’ zien, met mijn fietsje.
Dat was de titel van de online presentatie bijeenkomst op 5 november over het publieke rapport Waterstofwijk Hoogeveen. Geanimeerde gesprekken, onder enthousiaste gespreksleiding van Anna Gimbrère.
In beelden, onder aan de link naar het rapport.
Gespreksleiding wetenschapsjournalist Anna GimbrèreProjectleider Willem Hazenberg (Stork)Kees Boer (Hoogeveen) en Jan-jaap Aué (Hanzehogeschool)Met humor en adrem aan elkaar gepraatBastiaan Meijer (N-tra)2e ronde gesprek: Bastiaan Meijer, Jan Pereboom (JP-Energiesystemen), Anna Gimbrère en Joan Teerling (Bekaert)Eddy Veenstra (Rendo) en Tjisse Stelpstra (gedeputeerde Drenthe)
Het formele deel
Na de drie ronde tafel gesprekken nog 1 x Kees Boer en Willem Hazenberg aan tafel. Willem overhandigt het rapport aan Jurgen Geelhoed van EZK. Jurgen zegt toe het niet alleen bij zijn collega’s van EZK onder de aandacht te brengen, maar ook bij BZK. Op de vraag van Anna (die in Amsterdam woont) of Jurgen ervoor kan zorgen dat zo’n bijdrage aan de warmtetransitie ook in Amsterdam wordt gerealiseerd, antwoord hij: Als het in Drenthe kan, dan kan het ook in Amsterdam. Dus vooral laten zien dat het kan.
Kadootje voor Willem
De presentatie wordt afgerond met een kadootje van het consortium voor Willem, voor zijn niet aflatende drive en enthousiasme: een kleine eik. Hiermee kan willem doorgaan met het bijdragen aan de energietransitie, door in eigen tuin CO2 te reduceren.
Anna sluit af met een dankwoord voor verschillende betrokkenen. Trots, als ze ook mijn naam noemt. Mooie afsluiting.
Met veel plezier gekeken naar de barntalk-online, georganiseerd door EnTranCe op 4 november. Met vier positieve krachtige vrouwen in het panel en Marcel Koenis als gespreksleider. Eensgezindheid in wat nodig is: heel veel opleiden, goed samenwerken, naast technische agenda ook human capital agenda. Het hoe en wie is lastiger. Daar is nog geen pasklaar antwoord op.
Onderaan dit blog een recept, wie neemt de rol van chefkok op zich?
Marieke Abbink, Algemeen directeur, New Energy CoalitionHelmie Botter, NV Nederlandse Gasunie, Manager Business Development Hydrogen, sinds 1 november 2020Anja Hulshof, Programma manager Gas 2.0, energycollege. Zie ook interview.Ans Assies, programma manager Hanzehogeschool Energieonderwijs, o.a. master E4S en Innovatiewerkplaats EnTranCe.Marcel Koenis, business development EnTranCe
meer, sneller, breder
Waar halen we die tienduizenden, goed opgeleide professionals vandaan die we nodig hebben voor de energietransitie? Naar verwachting zijn er in 2030 alleen al in de technische sector 25.000 nieuwe banen nodig, voor een groot deel MBO-opgeleide mensen. Dat gaan we niet halen met de huidige instroom aan technische studenten. Niet met de aantallen en niet met het tempo waarin nu onderwijs curriculum wordt geactualiseerd (en blijft). Heel duidelijk werd uit de paneldiscussie dat de blik breder moet: ook juristen, communicatoren , docenten, moeten mee ontwikkelen.
Samenwerking
Hoe kan meer regionale samenwerking tussen bedrijven, onderwijs en overheid ervoor kan zorgen dat onze jonge professionals beter opgeleid worden. Gastspreker Marieke Abbink, directeur New Energy Coalition geeft een presentatie over de mogelijkheden die zij ziet.
Investering in mensen
De industrie investeert de komende jaren miljarden in groene waterstof productie en infrastructuur. Dat biedt kansen voor de hele regio als de Hydrogeen Valley, voor Nederland en Europa. De positie van (Noord)Nederland is goed, we hebben nu een voorsprong, maar moeten wel aan de gang, doen, om die te behouden.
Dus op het investeringsplan van de industrie in productie en infrastructuur van waterstof in de regio (november 2020) volgt logischerwijs een investeringsplan in mensen van de regio!
Dat gaat niet vanzelf, We hebben een chefkok nodig die de boel regisseert en verbindt en van de ingrediënten een smakelijke maaltijd maakt: het duurzame energiesysteem van de toekomst.
Recept voor de waterstof- en energietransitie: opleiden, opleiden, opleiden
Men neme een overheid (rijk en regio) die consistent stimulerend beleid voor duurzame energie en de rol van H2 voert;
Men doeter -als onderwijs- 3 scheppen bovenop door meer, sneller en anders jonge mensen en bestaande professionals voor te bereiden op de gouden baan in het groene werk;
Men investere breed- als overheid en industrie- om de groene banen al in de opleiding aantrekkelijk te maken, ook voor nieuwe banen bij MKB-bedrijven;
Men ondersteune -als overheid en industrie – MKB-bedrijven in de groene maak- en kennisindustrie nieuwe business te maken. Bijvoorbeeld door onder andere door het betaalbaar beschikbaar maken van groen talent voor hen.
Recept gebaseerd op de samenvatting van Barn Talk moderator Marcel Koenis op linkedin
Het enige exemplaar in de eerste druk, september 2020!
Een consortium van 22 partijen voortgekomen uit het Hydrogreenn netwerk (waterstof geinteresseerde organisaties) heeft de in periode 2018-2020 gewerkt aan het maken van een blauwdruk, een ontwerp, voor een waterstof wijk in Hoogeveen. Tweede ‘deliverable’ is het ontwikklen van een waterstof-cv-ketel voor het verwarmen van huizen in de Waterstofwijk. Het projectteam heeft -als je alles zou printen- wel een halve meter documenten opgeleverd. Het consortium vroeg mij de (eind)redactie van het publieke rapport te doen, samen met een docent -onderzoeker van de Hanzehogeschool.
100 blz in een oogopslag
Begin september 2020 is de eindversie ingeleverd bij het consortium. Begin oktober 2020 was de online presentatie van het rapport binnen het consortium. Op 5 november 2020 is het publieke evenement waar het rapport openbaar word gemaakt. Het rapport is als clickable pdf beschikbaar. O.a. hier. enhier.
De kop is er af!
Op 28 oktober hebben we de pilot gedraaid van de training Waterstof en veiligheid. Een training ontwikkeld in het project de Groene Waterstof Booster met MKB bedrijven in Noord Nederland als belangrijkste doelgroep. We hadden een mooie groep bij elkaar met deelnemers – uit Drenthe, Friesland, Groningen en Overijssel – van Installatiebedrijf Aalbers installatietechniek uit Nieuw- Buinen, Koninklijke Damstra uit Driezum, Eekels Technology uit Kolham, Witteveen+Bos uit Deventer, en een docent van het Noorderpoort college in Groningen.
Een actieve groep, elke deelnemer geïnteresseerd in hoe waterstof een onderdeel kan zijn van de energietransitie en in hoe zijn of haar organisatie een bijdrage kan leveren.
We kregen vooraf al een flinke lijst aan vragen toegestuurd, en de chat tijdens de on line bijeenkomst is ook goed gebruikt.
Theorie , Cases en Praktijk
Het theorie deel en de cases werden afwisselend gepresenteerd door Ted Wildenberg van de Hanzehogeschool Groningen en Alfons Krom van NV Nederlandse Gasunie. Met vragen als: Waarom waterstof als onderdeel van de energietransitie, waarom nu, en wat is het eigenlijk. Alfons ging (een beetje) de diepte in over de natuurkundige eigenschappen en wisselwerking van waterstof met materialen, zoals in pijpleidingen. Als praktijkvoorbeelden keken we naar de waterstofleiding van Gasunie in Zeeland, de waterstof infrastructuur op EnTranCe en de experimenten met de waterstof-CV ketel (Waterstofwijk Hoogeveen) aan bod.
Tussen de presentaties door
Het laatste half uur liet Rene van Blanken van KIWA een aantal experimenten zien met de waterstoftafel. Op de foto zie je Rene net het waterstofgevulde ballontje aansteken. Vlak daarvoor was een geel ballonetje met aardgas al aangestoken. Welke ballon knalde harder, denk je. De deelnemers aan de training weten het nu.
De waterstofballon-test
Feedback PILOT
Heel interessant, veel informatie, en ook nog veel vragen. Interesse in de praktische aspecten van het daadwerkelijk gaan gebruiken van waterstof.
Volgende keer: aandacht voor geluid (in demo ruimte met headset?), Ook interesse om de experimenten live te zien, met studenten.
Van ONTwikkeling Tot pilot
Vanuit het project de Groene Waterstof Booster heb we begin dit jaar de 1-daagse cursus Waterstof en Veiligheid ontwikkeld. Gepland voor begin april, en helaas toen niet door gegaan. Na de zomer konden we voorzichtig aan -rekening houdend met de geldende corona afspraken- in kleine groepen weer aan de slag. Met trainingen gepland in oktober en in november, op EnTranCe. Inschrijven via de website van de Groene Waterstof Booster.
Door verdere aanscherping van regels en dringende adviezen hebben we besloten om last minute toch de training naar een on line versie om te zetten. Dat vereist weer het nodige testen van de digitale platformen van te voren en is altijd weer spannend op de dag zelf. Als ontwikkelaar, coordinator, en moderator kijk ik terug op een prima eerste pilot.
Klik 
